Tegen het einde van mijn lidmaatschap van de PvdA - we hebben het dan over een jaar of twaalf geleden- had ik me in de aanloop tot de gemeenteraadsverkiezingen beschikbaar gesteld voor de kandidatenlijst. De partij stevende op dat moment af op een grote nederlaag: in geen enkele grote stad was uiteindelijk het verlies zo groot als in Utrecht.
Ruim voor de eigenlijke verkiezingen stond plaats 17, die mij was toegedacht door de commissie die over de lijst ging, al voor een beslist onverkiesbare plaats. Mijn lage plaatsing was niet ingegeven door de kwaliteiten van de 16 boven mij gedachte kandidaten -in tweede instantie was men daar zeer openhartig over- maar door het ‘afbreukrisico’: ik dacht onafhankelijk en dat kon tot tegenstellingen met andere fractieleden leiden.
Ik bedankte toen voor de eer om überhaupt op de lijst voor te komen en wees de vergadering erop dat ze door moesten denken: mij alleen laag op de lijst plaatsen was geen garantie om de gevreesde verschillen in stemgedrag tussen mij en andere toekomstige raadsleden uit te sluiten. Ik kon immers door het tussentijds terugtreden van raadsleden -geen zeldzaamheid- later alsnog in de gemeenteraad komen.
Daarmee nam ik hun opstelling echter duidelijk te serieus: “zo was het niet bedoeld”. Terwijl ze dus liever niet hadden dat het zo hard uitgesproken werd, was de achterliggende gedachte heel helder: toen en nu weegt voor partijen lokaal en landelijk bij de samenstelling van de lijsten het zwaarst dat volksvertegenwoordigers niet het volk moeten vertegenwoordigen maar de partijlijn moeten dienen.

»

Intussen is dat -zie recent bijvoorbeeld de kwestie Boekestijn in de VVD- nog verder verengd tot het dienen van de fractie en dan weer meer in het bijzonder de voorzitter daarvan of -voor regeringspartijen- de eigen (vice)premier: De PartijLeider. Een door de media geschapen rol die binnen geen enkele partij als zodanig gedefinieerd is in beginselen of huishoudelijk reglement en haaks staat op de geest van de grondwet.
Doordat iemand door middel van een link naar dit youtube-fragment weer eens in herinnering riep dat ook Aboutaleb gezellig meedeed aan de effectieve demonisering van Pim Fortuyn -waarna hij door de PvdA beloond werd met een burgemeesterspost: in Rotterdam nota bene- kreeg ik van de week ook nog een interessante bijdrage van meneer Westbroek over het thema partijdemocratie aangereikt. Als geïnteresseerd waarnemer heb ik nog persoonlijk meegemaakt hoe hij in het eigen fractie-overleg zijn collega-raadsleden op intimiderende wijze zijn eigen mening opdrong. De cafe-baas en gevierde liedjeszanger was door Fortuyn helemaal op het verkeerde been gezet: hij dacht dat diens gevleugelde “At your service” verwees naar dienstbaarheid aan de politieke kleuters van het Leefbaar Nederland-bestuur in plaats van naar de Nederlandse kiezers!
In de jaren voor en na de moord schreef ik vaker over het thema van de partijen als deel van het probleem, niet van de oplossing. Ik kreeg er erg weinig handen voor op elkaar. Door de ontwikkelingen in de PvdA zou dat wel eens kunnen gaan veranderen. Het zou in ieder geval wel logisch zijn wanneer dat gebeurde.

Bij de PvdA-Helmond had men bij de opstelling van de kandidatenlijst mijn waarschuwing van 12 jaar geleden aan de PvdA-Utrecht natuurlijk niet meer paraat (ahum). Een aantal, misschien wel veelbelovende maar toch wat mindere, kandidaten van buitenlandse afkomst, had men laag op de lijst gezet in de veronderstelling dat daarmee ook vastgelegd was welke PvdA’ers in de gemeenteraad zouden komen. Terwijl van buiten hun partijbolwerk ze alsmaar toegeschreeuwd krijgen dat de PvdA tegenwoordig staat voor de Partij van de Allochtonen -hetgeen helaas tot op zekere hoogte ook staat voor clientelisme- was het bij de brave autochtone leden van die treurige PvdA-afdeling niet opgekomen dat die lager geplaatsten gewoon hun eigen campagne gingen voeren en daarmee een daverend succes zouden boeken: van de zes gekozen leden waren er vijf afkomstig uit de groep van de allochtonen. En passant daarmee aantonend in welke mate de PvdA in de grote steden inmiddels electoraal afhankelijk is van die groep.

Helmond had trouwens ook niet geluisterd naar de waarschuwing van partijleider Bos van 2006: onmiddellijk na de gemeenteraadsverkiezingen van dat jaar voorspelde hij problemen met de “stijgers” op de kandidatenlijsten.
Overigens zijn er nog geen aanwijzingen dat de problemen in Helmond echt erg groot zijn: de carrière van een aantal autochtone kandidaten heeft een andere wending gekregen. Een van de allochtone kandidaten die met het allerkleinste verschil de zetel van een hoger geplaatste vrouwelijke kandidaat voor haar neus had weggekaapt, heeft haar zelfs alsnog voor laten gaan.

In Rotterdam ligt dat echt anders. Daar werd een van de afdelingen, Feijenoord, volledig overgenomen door de Turkse leden en gingen andere PvdA-leden campagne voeren tegen stemmen op de partij waarvan ze tot enkele maanden daarvoor nog toegewijd vrijwilliger waren geweest. Wij van WC-Eend adviseren geen WC-Eend schreef de onvermoeibare Carel Brendel over deze partij afdeling die nu ook wel PvdA-Feijerbahce wordt genoemd.
De autochtone PvdA-ers in Rotterdam waren te laat om voor de raadsverkiezingen in de eigen deelgemeente nog met een antwoord te komen op de coup en een waarschuwing voor de PvdA’ers in Helmond was dus al helemaal te laat. Net als voor die in Oosterhout (drie van de vijf) en Enschede (vier van de zes) ((link Elsevier).

Maar wat is er eigenlijk mis mee wanneer de bevolking de selectie van de kandidaten niet, ook niet voor een deel, wil overlaten aan de gestaalde kaders van de partijen? Onmiskenbaar voelt een deel van de bevolking in die grote steden zich beter vertegenwoordigd door raadsleden met buitenlandse achternamen en wat is daar mis mee wanneer dat niet gepaard gaat met onregelmatigheden bij de verkiezingen zelf en het behartigen van privébelangen daarna?
Zeker waar het de PvdA betreft geeft het alleen maar duidelijkheid naar de kiezer. Wat de meeste kiezers allang wisten dringt nu ook binnen de PvdA zelf door: de A in de naam staat niet meer voor Arbeid maar voor Allochtoon (of Allahtoon?). PvdA-raadslid André Boersma uit Enschede liet dit letterlijk optekenen in de lokale krant Tubantia.
Het pleidooi van Ahmed Marcouch in Amsterdam voor gescheiden ingangen voor mannen en vrouwen in de gemeentebibliotheek en voor Koran-onderwijs op openbare scholen werd weliswaar afgewezen door de leden van zijn partij in Amsterdam, maar de landelijke partijtop stond volledig achter hem in zijn strijd met de lokale kandidaat. Het allochtone PvdA-electoraat beloonde hem op 3 maart met 12000 voorkeursstemmen. Marcouch had overigens ook een campagne gevoerd die los stond van die van de PvdA-Amsterdam.

Waarom zouden kiezers stemmen op de abstractie van het lokale (of landelijke!) partijprogramma wanneer er in de praktijk bijzonder weinig terecht komt van de realisatie van die vaagheden. Al was het maar door verandering in de werkelijkheid of de compromissen en koehandel met andere partijen na de verkiezingen.
Tussen die beide, compromissen en koehandel, bestaat een fundamenteel verschil. Bij een compromis gaat het over een tussenoplossing op één bepaald terrein. Daar hoeft niets mis mee te zijn als het compromis niet de nadelen van de beide visies combineert. Bij koehandel gaat het om het uitruilen van de wensen van coalitiepartners op totaal verschillende terreinen. Daarbij staat dus niet de inhoud van het beleid op een bepaald terrein centraal maar het scoren of gezichtsverlies lijden door onderhandelende partijen. Een zeer ongezond verschijnsel dat voor de realisatie bovendien vereist dat ook het ongezonde verschijnsel van de fractiediscipline blijft bestaan.
Wat zijn de voorstellen van een college van B&W of een kabinet eigenlijk waard wanneer ze niet inhoudelijk te verdedigen zijn tegenover de volksvertegenwoordigers van de coalitie partijen maar steun voor die voorstellen alleen verkregen kan worden via het ongrondwettelijke disciplineren van de fracties?  
Naar het einde van de partijdemocratie? Later meer over dit onderwerp.