Als we linkse politici mogen geloven kwam de crisis van rechts. Het vrije-marktdenken van de ‘neocons’ zadelde ons op met een ethisch verrot bankenstelsel waar alles draait om hebzucht en bonussen. En nu dat is ingestort mag de gewone man voor de ellende opdraaien omdat overheden zich in de schulden moeten steken. Zo ongeveer vat populistisch links de zaak samen en braaf-rechts kijkt beteuterd toe. De diepere oorzaak van de crisis is evenwel een stuk minder romantisch: die moet gezocht worden in ontwrichting van de economie door ondienstige overheidsuitgaven.

»
Ondienstig in dit verband: niet bijdragend aan economische groei. Of, in gewoner Nederlands, de investering betaalt zichzelf niet terug. Op zich is dat niet bijzonder, het takenpakket dat overheden zich hebben aangemeten brengt dit nu eenmaal met zich mee. En het hoeft in principe ook geen probleem te zijn, de overheid krijgt via belastingen en accijnzen geld binnen en geeft dat al naar gelang de nationale behoefte en haar politieke voorkeur weer uit. Problematisch wordt het pas als een overheid genoodzaakt wordt geld (bij) te lenen op de financiële markten voor de verwezenlijking van haar non-economische doelen.

Op dat moment ontstaat namelijk een slapende inflatie aan de periferie van de economie, op de markten. Deze inflatie is afhankelijk van de mate van economisch nut van de uitgaven,
en braaf-rechts kijkt beteuterd toe
en van het groeipotentieel van een economie. De bron van deze inflatie zit hem in het feit dat de rente die over de lening wordt betaald, wordt onttrokken aan de economie en belandt bij de geldschieters (de financiële markten). Als het groeipotentieel van de economie laag is dan vloeit het geld niet of slechts ten dele terug naar de economie (als investering). Het restant wordt dan buiten de klassieke economie om belegd (beurzen, vastgoed, termijnmarkten etc).

Uit het land dat de lening aanging is dientengevolge geld verdwenen waardoor – bij gelijkblijvende omvang van productie en consumptie - een geldtekort ontstaat. Gevolg: het geld wordt duurder en de wisselkoers van de betreffende munt gaat omhoog waarmee de export onder druk komt te staan; het tegenovergestelde van inflatie. In een mondiaal economisch systeem wil je als land (of zône) niet in een dergelijke situatie terecht komen. De kans is namelijk levensgroot dat je jezelf uit de markt prijst.

Wanneer de krapte merkbaar wordt zal daarom, vroeg of laat, door de centrale bank besloten worden de geldmarkt te verruimen. Er wordt geld bijgedrukt of, zoals de Amerikanen dat zo mooi noemen, er vindt quantative easing plaats. En daarmee wordt de inflatie op scherp gesteld. Immers, het geld dat bij de aflossing verdween is weliswaar terug, maar dezelfde hoeveelheid ligt ook nog op de financiële markten. De totale geldhoeveelheid (gemeten naar economisch volume) is daarmee te ruim, en dat is wél een voedingsbodem voor inflatie.

Het moge duidelijk zijn dat deze situatie niet van het ene op het andere moment ontstaat, het is een zeer geleidelijk proces waarin vele factoren een versterkende of mitigerende rol kunnen spelen.
door leningen aan te gaan voor niet-economische doeleinden wordt gezondigd tegen het principe van een op geld gebaseerde economie
Maar het principe blijft overeind: door leningen aan te gaan voor niet-economische doeleinden wordt gezondigd tegen het principe – wellicht enige - van een op geld gebaseerde economie. En dat principe luidt dat de hoeveelheid geld die op een bepaald moment in omloop is, een afspiegeling dient te zijn van de onderliggende economische waarde. Na het verlaten van de gouden standaard is dit de belangrijkste reden dat consumenten en beleggers vertrouwen hebben in geld als universeel ruil- en oppotmiddel. Toch wordt door nagenoeg iedere overheid tegen dit principe gezondigd.

En zodra het punt bereikt wordt waarop de rente die een overheid over haar leningen moet betalen groter is dan wat de economie aan extra investering kan verwerken, dan zal er geld uit die economie wegvloeien (naar de markten). Het noodzakelijkelijkerwijs aanzuiveren van het tekort om de lokale markt (die niet gekrompen is) liquide te houden, zorgt daarna voor een teveel aan geld. De economie is vanaf dat moment principieel uit evenwicht.

Dat we hier in de praktijk tot op heden zo weinig van hebben gemerkt en misschien ook weinig van gaan merken, danken we aan een aantal factoren. Veel van dat geld is zoals gezegd buiten de economie van alledag belegd.
Decennia lang was er weing aan de hand. Totdat de werkelijke economie en de ‘nieuwe markten’ elkaar tegenkwamen in 2007.
Natuurlijk hebben aandelenbeurzen een relatie met de werkelijke economie, maar ze hebben ook een enorme buffercapaciteit. De omvang van de beurzen nu, is vele malen groter dan ze vijftig jaar geleden was. Een deel van het geld zit hierin. Voor de vastgoedmarkt geldt mutatis mutandis hetzelfde. Ook hier gaat het om lange-termijngeld, ook hier zijn omvang en prijspeil sterk gestegen en is de buffercapaciteit groot. En zo zijn er meer niches waar banken en beleggers hun geld naartoe brachten op die momenten dat de reguliere economie het geld niet kon absorberen.

Decennia lang was er weing aan de hand. Totdat de werkelijke economie en de ‘nieuwe markten’ elkaar tegenkwamen in 2007. Toen stortte de de Amerikaanse huizenmarkt in en werd het gouden principe van de economie voor het eerst sinds lange tijd weer eens getoetst: staat de onderliggende waarde garant voor de boekwaarde? Het antwoord luidde nee. Wat er toen had moeten gebeuren weet inmiddels iedereen, de banken hadden astronomische verliezen moeten nemen. Maar vanwege het nieuwe fenomeen ‘systeembank’ en de ondoorzichtige verzekeringsconstructies die de plaats van overheidsgaranties hadden ingenomen, gebeurde dat maar op zeer beperkte schaal.

Maar wat zou er gebeurd zijn als de banken hun afschrijvingen wél hadden kunnen doorvoeren? Het antwoord daarop is verrassend. Dan had het oneigenlijke geld dat door politiek-gemotiveerde obligatie-uitgiften via overheden in de wereld was gekomen, vernietigd geweest. Dan hadden die vermaledijde financiële markten het gelag betaald voor een halve eeuw economisch onverantwoorde politiek.

In plaats daarvan werd een reddingsoperatie gestart die het oneigenlijke geld legitimeerde in de vorm van steun en garanties. De noodzakelijke vernietiging werd hiermee vooruitgeschoven en grosso modo bleef de situatie ongewijzigd. Met dien verstande dat het geld dat de markten indertijd als rente op overheidsschulden ontvingen, nu te boek staat als graaigeld en de geldschieters van weleer als schurken.

De eurocrisis in Europa geeft op dat punt een duidelijker beeld. Hier hebben banken en andere investeerders hun aanzienlijke vorderingen direct op overheden
In plaats daarvan werd een reddingsoperatie gestart die het oneigenlijke geld legitimeerde in de vorm van steun en garanties
zonder dat daar een huizenmarkt als bliksemafleider tussen zit. Schulden die in de loop van 40-50 jaar zijn opgebouwd en een rechtstreeks gevolg zijn van de wens politieke idealen te verwezenlijken. Het sociale voorzieningenstelsel, gezondheidszorg, natuur- en milieubeleid, ontwikkelingssamenwerking, immigratie, kunst- en cultuursubsidies, ngo’s, klimaat- en energiebeleid, het zijn stuk voor stuk onderwerpen waarvan het economisch rendement onvolledig is.

Indien we de gewenste grootte van het Europese reddingsfonds als indicatie nemen (2000 miljard) dan is dit – ten minste - het bedrag dat om politieke redenen aan de Europese economie onttrokken is en terecht kwam op de financiële markten. Tegelijkertijd is ongeveer dezelfde hoeveelheid geld via centrale banken toegevoegd aan de reële economie vanwege de ontstane krapte.

Met name in de zuidelijke EU-lidstaten is de toestand inmiddels dramatisch te noemen. De volstrekt scheve verhouding tussen economisch verantwoorde en economisch onverantwoorde leningen heeft geleid tot een situatie waarin de nationale economieën op geen enkel vlak meer kunnen concurreren met de rest van de wereld. Een logisch gevolg van veertig jaar uitholling en één decennium van euro-potverteren.

De mondiale crisis waarin we nu verkeren is daarom niet de schuld van ‘de banken’ en nog minder van het kapitalisme. Ze is te wijten aan spilzieke, politiek-gemotiveerde overheden die de gouden regel van de monetaire economie met voeten traden. De crisis kwam van boven.
Verscheen ook op het eigen weblog van Jaap

Jaap, 30-01-2012

Naar reageerveld

Reacties

# 1

Ester Lositas:

Uitstekend artikel. De staat is inderdaad een verlengstuk van partijpolitiek geworden en dan vooral van linkse partijen. Daarmee gaan ze lange termijn verplichtingen aan die zo groot zijn dat die op korte termijn tot een ondraaglijke schuldenlast kan leiden.

Met Simitis van de PASOK kwam Griekenland in de Eurozone, PASOK is de Griekse SP/PvdA. Dus mensen denk nog eens na voor je SP stemt. Of misschien zouden we het stemmen op de SP juist moeten toejuichen: het is de snelste manier om definitief van de Euro en misschien ook wel van de EU af te komen.

30-jan 2012 , 04:05

# 2

Henri:

Goede analyse. De banken krijgen de schuld, en de overheden houden zich gedeisd, hoewel zij - wellicht nog in veel sterkere mate dan de banken - mede schuldig zijn aan de oeverloze overbestedingen. Hier in NL noemen politici dit soort bestedingen steevast 'investeringen', terwijl het in de meeste gevallen gaat om uitkeringen, subsidies en dergelijke, waarvan het rendement op zijn zachtst gezegd dubieus of niet vast stelbaar is. De hypocrisie ten top dus. Het komt er kort gezegd op neer, dat de welvaartstaat, verzorging van de wieg tot het graf, onbetaalbaar is geworden. En niet in de laatste plaats door alle taken (bevoegdheden? verantwoordelijkheden?) die de overheid zich heeft aangemeten, zonder zich af te vragen of dit wel nodig was. Gewoon: machtsgeilheid. En nu moeten ze terug. Rutte weet dit donders goed, maar daarover hoor je hem niet. En gezien zijn oneindige eurofiliteit, nog steeds, geloof ik niet dat hij zijn daden op die wetenschap afstemt. Maar ik ben ervan overtuigd, dat de wal het schip zal keren. De vraag is alleen, hoelang dit nog duurt en hoeveel averij het schip intussen heeft opgelopen. Voorlopig zijn de eurofielen al 2 1/2 jaar bezig met het 'redden' van een - in economische termen - prutsstaatje als Griekenland. Dat bungelt maar, en wordt als boksbal gebruikt door Merkozy.

30-jan 2012 , 06:45

# 3

Joojootje:

Spijker kop raak

Maar de politiek dat zijn wij burgers zelf met onze wensen waar de partij apparatsjik weer gebruik van maken.
Ik heb er wel eens een discussie over gehad met het argument, dat in de jaren 50 je blij mocht zijn dat je een fiets had en 15 jaar later had je ineens een auto en een eigen huis.
Hoe kan dat?
Hebben wij als bevolking dit niet gewoon zelf veroorzaakt met zijn alle.
Ook nu als je met de oplossing komt en dat is onverantwoorde luxe inleveren, dan draaien de meeste je de rug toe.
De babyboom generatie heeft gewoon ver boven zijn stand geleefd en de komende generatie mag hiervoor gaan bloeden.
Niks het is de schuld van rechts of links, het is eigen schuld.
Het enige wat ik kan zeggen is sorry we hebben hele domme dingen gedaan.

31-jan 2012 , 06:58

# 4

toon kasdorp:

Dat de invoering van een welfare state zonder voldoende middelen om haar te financieren een van de oorzaken is van de tekorten in de zuidelijke landen, is zeker juist. Maar ook de banken zijn door hun omvang en gebrek aan heldere organisatie een belangrijke oorzaak van de problemen in het geldsysteem. Tenslotte is ook de verweving van allerlei soorten financiële markten een belangrijke oorzaak. Als de Europese landen menen dat, nu het weer wat beter gaat met de euro, deze problemen allemaal zijn opgelost vergissen ze zich.

31-jan 2012 , 08:40

# 5

Frans Groenendijk:

Pittig stuk. Ik ben er ook een beetje dubbel over. Jaap kaart dingen aan die echt bij K&K horen: onderbouwd, intelligent en onbevangen. Ik ben echter niet helemaal overtuigd, heb het idee dat er iets belangrijks ontbreekt.
Het fenomeen van 'to big to fail' moet denk ik altijd nadruk krijgen.
Maar daarnaast zit ik met vragen: het betoog is dat de financiële markten als het ware 'investeren' in onverantwoordelijke uitgaven. Moet je je eigenlijk niet afvragen waarom ze het beschikbare geld niet besteden aan echte investeringen? En in het verlengde daarvan: kun je het probleem dan eigenlijk niet beter omschrijven als de onverantwoordelijkheid van overheden met betrekking tot de hoogte van de rente die ze bereid zijn te betalen voor de staatsleningen? En daarnaast en/of daarbovenop: wanneer de overheden niet die onverantwoordelijk hoge rente zou betalen zou het geld dan naar wel rendabele investeringen gaan?
Een term uit mijn linkse verleden komt boven: 'investeringsstaking'.

01-feb 2012 , 02:55

# 6

Jaap:

Voor alle duidelijkheid, dit stukje is niet bedoeld om banken, verzekeraars en pensioenfondsen vrij te pleiten. Al ben ik van mening dat de maatschappelijke verantwoordelijkheid die deze instellingen nu met terugwerkende kracht wordt aangewreven een statutaire nog wettelijke basis heeft, het feit dat directies en management niet wisten wat er op de balans stond is onvergeeflijk.

Om dezelfde reden moet de term ‘systeembank’ voor directies, maar zeker ook toezichthouders, een klap in het gezicht zijn. Het mengen van kasstroomverplichtingen met onduidelijke papieren posities en afdekkingen wijst op een volstrekt onbegrip van de materie; maar omdat de jaarcijfers boekdelen spraken moest het met de boeken zelf wel goed zitten zal men gedacht hebben. Het ontvlechten van deze stromen zou eerste prioriteit moeten hebben, maar dat heeft ze niet. Alle aandacht gaat uit naar het afhakken van de kop van de kapitalistische gifslang in de vorm van bonusverboden. Zelfs als die in Nederland de facto al jaren geleden zijn afgeschaft.

Waar ik de aandacht op wil vestigen is het feit dat niet-renderende overheidsuitgaven nooit met behulp van leningen bekostigd zouden mogen worden. De rente-verplichting die eruit voortvloeit, sluist geld weg uit de economische kringloop van alledag die daardoor minder liquide wordt.

Wanneer dit geld niet kan terugkeren naar de economie in de vorm van investeringen, zal ze op de financiële markten blijven hangen. De daarop volgende ronde van ‘quantative easing’ (die noodzakelijkerwijs volgt op het inlossen van kredieten) heeft op de werkelijke economie hetzelfde effect als geld bijdrukken. In economisch opzicht zijn overheidsleningen bestemd voor ‘goede doelen’ niets anders dan valsmunterij. En wanneer je dit – zoals in Europa – zo’n dertig of veertig jaar volhoudt, dan wordt het evenwicht dusdanig wankel dat iedere gebeurtenis het weggenomen onderste blikje kan blijken.

Wat mij stoort is dat dit wezenlijke effect nergens aan de orde gesteld wordt. Wat mij stoort is dat overheden nu bezuinigen op economisch-verantwoorde uitgaven terwijl haar uitgaven voor non-economische doelen (wettelijk) doorgang blijven vinden. Dat overheidsuitgaven volgens de neo-Keynesianen die in Europa het hoogste woord hebben altijd goed zouden zijn.

Gisteren maakte Philips een megaverlies bekend. Als één van de oorzaken werd (door de NOS) genoemd het feit dat overheden hun investeringen in (medische) apparatuur op de lange baan hebben geschoven. Tegelijkertijd worden er tientallen miljarden gereserveerd om de klimaatverandering tegen te gaan.

De ellende vreet zich op deze manier steeds dieper in terwijl de publieke opinie zich enkel richt op de mannen die het valse geld in de maag gesplitst kregen. Dit is symbool-ethiek en zal niet tot oplossingen leiden.

01-feb 2012 , 02:31

# 7

toon kasdorp:

Een interessant punt wat je daar maakt Jaap, dat niet productieve uitgaven van de overheid, waaronder overdrachtsuitgaven, neem ik aan, alleen gefinancierd zouden behoren te worden uit de belasting en premie opbrengsten.
Het zou in elk geval de snelle opbouw van welfare states in de zuidelijke eurostaten hebben geremd.

01-feb 2012 , 03:28

Uw reactie:

Reageren is niet mogelijk op dit bericht.

Terug naar begin artikel