De laatste jaren worden we overspoeld met kreten als ‘duurzaamheid’, ‘voetafdruk’, ‘groene economie’, ‘planeetreddend denken’ en ‘fair trade’. Linkse partijen zijn het meest creatief met deze kreten, maar alle politieke partijen doen mee met deze trend. In alle gevallen is er een gemeenschappelijke basis: de ecologische balans is zoek doordat er teveel wordt geconsumeerd en deze overconsumptie is mogelijk gemaakt door de rijke, geïndustrialiseerde landen. Als we de rijkdom en hulpbronnen maar ‘gelijk’ of ‘eerlijk’ delen met alle mensen, dan zal de ecologische balans worden hersteld.

»
Er zijn vele redenen om te denken dat het bovenstaande niet meer is dan een modern sprookje. Sinds 1945 zijn we geconditioneerd om te denken dat oorlogvoering een kwaal is van de moderne samenleving, omdat deze beschikt over krachtige wapens die op grote schaal leven kunnen vernietigen. Sinds 1945 hebben miljoenen westerlingen reizen gemaakt naar exotische culturen,
Er is geen enkel bewijs dat de mens ooit in een ecologisch paradijs heeft geleefd
waar ze bijzonder gecharmeerd werden door de eenvoud van het bestaan, de warme familiebanden en de uitstraling van onschuld en natuurlijkheid. Deze indrukken herinnerden de westerse bezoekers aan de ‘nobele wilde’, een mythe die in de 18de eeuw opgang maakte. Volgens deze mythe zou de mens vroeger in ecologische balans met zijn omgeving hebben geleefd, zodat deze mythe de seculiere variant van het Eden uit de bijbel vormt.

Iedereen kent wel een aantal van de associaties die zijn gegroepeerd rond de mythe van de nobele wilde: voedsel was voldoende aanwezig, men gebruikte alle delen van het gejaagde dier, kende goed de gewoontes van dieren en het nut van planten en de mens leefde in het algemeen in ecologisch evenwicht met de natuur, zodat de natuurlijke hulpbronnen nooit uitgeput raakten.

Onderzoek naar de vroegste mens levert echter een heel ander beeld op. Er is geen enkel bewijs dat de mens ooit in een ecologisch paradijs heeft geleefd. In de honderdduizend jaar die zijn verstreken sinds de eerste mens Afrika verliet, heeft de mens overal waar hij nieuwe gebieden binnentrok, op grote schaal soorten uitgeroeid. Tussen het jaar 0 en 700 werden er 24 soorten uitgeroeid op Madagascar. De eerste mensen die Amerika binnentrokken, slaagden erin om vlak na het einde van de IJstijd de Noord-Amerikaanse paarden, een kameel, de Shasta-grondluiaard, de sabeltandkat, een tapir, een reuzenluiaard, een reuzenbever
de onderzoekers kwamen pas bij de natuurvolkeren als het voldoende veilig was
en de platkoppekari uit te roeien. De mammoet, de mastodont en de brilbeer hielden het duizend jaar langer vol, toen was het met hen ook afgelopen. De mens bereikte Australië ongeveer 50.000 jaar geleden. Deze gebeurtenis werd snel gevolgd door het uitsterven van de Genyornis, een soort struisvogel van ongeveer 100 kilo zwaar. Op de Caribische eilanden volgde een extinctie golf toen de mens deze eilanden in het derde millenium voor Christus bereikte en op Hawaï gebeurde rond het jaar 300 hetzelfde. Toen de Maori´s Nieuw-Zeeland ontdekten, was het snel gebeurd met de moa en Haast adelaar.
De ‘nobele wilde’ roeide niet alleen tientallen soorten uit, maar sprong ook roekeloos om met de soorten die in voldoende mate aanwezig waren. Het is waar dat naast de huid van de bizon de hoeven bijvoorbeeld werden gebruikt om lijm van te maken, maar er is geen enkel bewijs dat de prairie indianen minder gingen jagen als ze bijvoorbeeld alleen huiden nodig hadden. Integendeel: er zijn massagraven van kuddedieren gevonden waar tientallen dieren met huid en al waren achtergelaten.

Het misverstand dat de premoderne mens in ecologische balans met de natuur leefde, is in de 18de eeuw ontstaan door twee redenen. De eerste etnografen waren voornamelijk geïnteresseerd in de familieverbanden van de nieuwe volkeren dan in de wijze hoe ze overleefden in hun natuurlijke omgeving. Daarnaast kwamen deze onderzoekers pas bij de
stille getuigen van een oorlogszuchtig tijdperk
natuurvolkeren als het voldoende veilig was gemaakt door westerse wapens. De onderzoekers rapporteerden datgene wat ze zagen, maar dat was niet de premoderne samenleving zoals die bestond voor de komst van de westerlingen.

Uit allerlei bronnen weten we dat ook de premoderne mens oorlog voerde. Er zijn vele rotsschilderingen bekend van groepen mensen die met pijl en boog op elkaar schieten, zoals bijvoorbeeld in Lascaux, afbeeldingen van 20.000 jaar geleden. Ook zijn er op vele plaatsen skeletten gevonden waarvan de lichamen nog pijlpunten bevatten of sporen vertoonden van wapengeweld door middel van speren of stokken. Daarnaast zijn er massagraven gevonden van lichamen zonder rituele begrafenis, dus verricht door vijanden. De premoderne samenleving kon 20 % van de bevolking mobiliseren voor oorlogvoering en het percentage dodelijke slachtoffers lag dan ook beduidend hoger dan in moderne tijden.

De vele heuvelforten die zijn overgeleverd uit de Bronstijd en de IJzertijd, niet alleen in Europa maar ook elders op de wereld zijn stille getuigen van een oorlogszuchtig tijdperk. De mens heeft nooit in een ecologische balans met zijn natuurlijke omgeving geleefd, maar evenmin met de buurvolkeren.

De introductie van de landbouw veranderde niets aan dit patroon. De strijd tussen jagers en landbouwers was nog heftiger dan die tussen jagende volkeren onderling. Terwijl jagers door hun leefwijze maar een beperkt aantal kinderen kunnen krijgen, was het voor landbouwers juist voordelig om zoveel mogelijk kinderen te hebben om de oogst binnen te halen. Het gevolg hiervan was natuurlijk dat de landbouwers steeds nieuwe gronden in gebruik moesten en konden nemen. Omdat landbouwers meer kinderen hadden en relatief dicht bij elkaar woonden, waren ze in staat om conflicten met jagers in hun voordeel te beslechten.

Naarmate de efficiëntie van de landbouwers toeneemt zijn er overschotten die verkocht kunnen worden door mensen die zich hierin specialiseren en samenleven in een stad. De stad onderhoudt een speciale relatie met de omgeving. De stadsmensen hebben niet een groot aantal kinderen nodig om hun velden te bewerken, maar doen juist aan gezinsplanning, ook vanwege de beperkte ruimte in de stad. De groei van de stad wordt vooral veroorzaakt door immigratie vanuit de omgeving. De toenemende verstedelijking heeft tot gevolg dat land als overlevingsfactor minder belangrijk wordt dan handelsroutes en grondstoffen, zodat het doel en wijze van oorlogsvoering zich aanpassen bij deze gewijzigde doelstellingen.

In Europa is de grens van de verstedelijking bereikt, omdat er nog maar zo weinig mensen in de landbouw werken, dat er van migratie van platteland naar stad nauwelijks nog sprake kan zijn. Toch zijn er steeds weer nieuwe technische mogelijkheden die nieuwe handelsmogelijkheden binnen bereik brengen. Nieuwe arbeidskrachten moeten dan van buiten de verstedelijkte samenleving worden aangevoerd, zoals nu gebeurt op mondiale schaal. In Europa neigt de demografische ontwikkeling naar krimp van de autochtone bevolking, zodat in combinatie met meer techniek en hergebruik de ecologische balans meer dan voorheen benaderd zou kunnen worden.

In de praktijk is de economische situatie aanleiding tot steeds weer nieuwe immigratie. Omdat migranten altijd relatief jonge werkkrachten zijn, en dus gezinsvormers, gaat het in feite altijd om ketenmigratie. Elke generatie migranten zal geleidelijk stijgen in sociaal-economisch opzicht binnen de samenleving waarheen ze gemigreerd zijn, waarna de economische krachten opnieuw migranten aantrekken, enzovoort. Elke nieuwe migrant vertraagt het krimpen van de bevolking van Europa en draagt bij tot een hogere consumptie, zodat de ecologische balans steeds verder uit zicht raakt.
Het idee dat immigratie een middel is om allerlei problemen op te lossen, is gebaseerd op een politieke doctrine en heeft niets te maken met de werkelijkheid. De geschiedenis van de mensheid is altijd bepaald door overbevolking – het overschrijden van de draagcapaciteit van een gebied - en een aanhoudende stroom migranten zal daar alleen maar toe bijdragen.

Bronnen:
Tim Flannery, Een ecologische geschiedenis van Noord-Amerika. 2001. ISBN 90 450 0346 5.
Steven LeBlanc, Constant Battles. 2003. ISBN 0 312 31089 7.
L.H Keelye, War before civilisation. 1996.

Ester Losita, 02-03-2012

Naar reageerveld

Reacties

# 1

cornelissen:

Het tragische van feiten is dat ze zelden of nooit van belang geacht worden door mensen die ergens in 'geloven'. Mythen, religies, dromen, angsten zijn zaken waar veel mensen veel meer belang aan willen hechten dan aan feiten. Je wordt als cynisch bestempeld als je telkens feiten zet tegenover hoop, geloof, angst, dromen.

Het heeft iets weg van de vreemde situatie inzake bijvoorbeeld roken en vliegangst. Iedereen weet dat roken slecht is, maar zelden zullen feiten over roken iemand van het roken afhelpen. En de feiten laten bijvoorbeeld zien dat je met een auto veel meer kans maakt op een dodelijk ongeluk dan met vliegen. Toch helpt dat mensen niet van vliegangst af.

Er zijn slechts weinig mensen die levenskeuzen maken op basis van gezond verstand en gedegen feiten onderzoek. Mythen, verlangens en angsten zijn veel krachtiger. Dat is de tragiek ook in de hele islam discussie. En evenzo in de discussie over de multiculturele samenleving.

Ik ben al lang op zoek naar een soort derde weg. Een nieuwe droom wellicht (ook al heeft dat zo zijn nadelen). Iets waar grote groepen mensen graag achteraan willen gaan. Want louter feiten en gedegen analyses helpen niet. De eindeloze productie van dergelijke zaken komt vaak niet verder dan preken voor eigen parochie.

Hetgeen overigens niets afdoet aan mijn waardering voor al die mensen die daarin volharden.

02-maa 2012 , 10:45

# 2

Frans Groenendijk:

@Cornelissen Ik zou die insteek niet cynisch willen noemen, wel pessimistisch. Er zijn wel degelijk heel wat mensen die van het roken afstappen op grond van gezondheidsoverwegingen. Mijn (zeer milde) vliegangst heeft een rationele achtergrond. Op de eerste plaats rijd ik veel veiliger dan de gemiddele automobilist en op de tweede plaats mag de kans op een crashend vliegtuig mag dan wel kleiner zijn, bij een vliegtuigcrash heb je de extra gruwel van de laatste minuten van neerstorten of verbranden.
Het stuk van Ester doet me onmiddellijk denken aan dit over 'leren van inferieure culturen en nog sterker aan dit over genitale verminking. Ik bedoel daarmee: hoe nobel is de moderne maatschappij in vergelijking met deze perverteringen van samenlevingen. Er is zoveel te verdedigen tegen de barbarij.

02-maa 2012 , 01:09

# 3

cornelissen:

@Frans

Dank je voor je repliek. Ik vind zelf niet dat ik cynisch ben wanneer ik feiten stel tegenover (irrationele) gevoelens. Het is meer dat anderen (gelovigen in de meest brede zin) dat doen.

Ik geef je op een briefje dat verbranden in een auto evenmin een pretje is. En dat hoe veilig je ook zelf rijdt, anderen dat niet hoeven te doen. Velen raken in een auto ongeval verzeild vanwege weggedrag van anderen. En natuurlijk zijn er allerlei argumenten voor en tegen vliegen.

Pointe is dat men eerder rationalisaties achteraf gebruikt dan feiten vooraf. Leidend zijn daarbij eerder gevoelens (angst, hoop, verlangen) dan naakte feiten. Bijvoorbeeld een gedegen kansberekening of zelfs feitelijke juistheden of onjuistheden (zie bijvoorbeeld het boekje 'stralingstekort' van de groenrekenkamer.nl).

En dat is wat naar mijn idee ook gebeurt met de discussie over Islam, 'natuurvolkeren', schone aarde en zo meer. De gevoelens prevaleren. De rationalisaties achteraf lijken het een verstandig sausje te geven. Maar ten diepste worden mensen geleid door emoties en niet door feiten.

En precies dat gegeven maakt het zo lastig om mensen met een aanhoudende opsomming van feiten, argumenten en analyses te overtuigen.

02-maa 2012 , 01:39

# 4

Marielle Bos:

Bedankt voor dit interessante stuk Esther, food for thought!

Ik heb alleen één kanttekening en dat is over de massagraven vol kuddedieren, die zijn er ongetwijfeld geweest maar niet noodzakelijk omdat de prehistorische mens er lol aan beleefde om zoveel mogelijk dieren om zeep te helpen, nodig of niet. Ik vermoed dat het hier "collateral damage" betrof veroorzaakt door de jachtmethoden, vaak werd een kudde bijvoorbeeld een afgrond ingejaagd of ze staken aan drie kanten de vegetatie in brand waarop een kudde de vooropgezette hinderlaag inliep. Hoeveel dieren daar dan slachtoffer van worden heb je niet in de hand. Dat het teveel wat niet meteen genuttigd of geconserveerd kon worden achterbleef lijkt mij een plausibeler verklaring voor massagraven van kuddedieren dan zinloze bloeddorst.
Was het niet vanwege medeleven met de dieren dan wel om niet voor Jan Joker het risico te lopen op een hoorn in je prehistorische achterwerk als het eens wat minder goed uitpakte.

02-maa 2012 , 11:51

# 5

Ester Losita:

@ Marielle:

Het was niet mijn bedoeling om te suggereren dat de premoderne mens plezier beleefde aan het doden van zoveel mogelijk dieren. Maar om te onderstrepen dat ze niet als eerste belang hadden het in stand houden van een ecologische balans door zo zorgvuldig mogelijk om te springen met hun voedselvoorraad, namelijk de natuurlijke hulpbronnen in hun omgeving.
Er zijn echter ook voorbeelden van deze niet-ecologische jachtmethoden waarbij er wel degelijk de keuze mogelijkheid is, bijvoorbeeld als van een groep dieren juist een zwanger vrouwtje wordt gejaagd. Of bij verzamelaars als een groep wortels of planten die wordt aangetroffen in zijn geheel wordt geoogst, terwijl vervolgens de kleinere vruchten na selectie worden achtergelaten en uitdrogen, zodat de volgende oogst kleiner zal zijn. Deze laatste werkwijze is door moderne onderzoekers aangetroffen.

Inderdaad wordt de collateral damage veroorzaakt door de jachtmethode, maar dat roept de vraag op: waarom koos men juist deze methode?

03-maa 2012 , 09:35

# 6

rekaba:

@Cornelissen ...op zoek naar een soort derde weg .... waar grote groepen mensen graag achteraan willen gaan.

U beschrijft naar mijn gevoel hoe de ratio als een soort van vlag op een modderschuit van emoties, gevoelens en verlangens wordt gebruikt om die gevoelens te wettigen. In feite hangt het rationele denken dan achter de emoties aan i.p.v. dat het leidend is.

Als ik hier even over nadenk dan kom ik tot de vraag; hoe krijgt het blote feitelijke denken 'aanhang', hartstocht en passie d.w.z. emotie - beweging. Of misschien is het woordje 'geestdrift' hier op zijn plaats?

Ik denk dat daar geen grote groepen mensen voor te porren zijn.

Als je vanuit het denken niet wilt afzakken naar emoties en instincten maar naar iets anders waar kom je dan op uit?

Ik herinner me de titel van een boek van Frank Visser (heb het niet gelezen hoor, van sommige boeken heb ik alleen al aan de titel genoeg)het heet; ‘Ken Wilber. Denken als passie.’

Wilber en ook Visser zoeken naar een intuïtieve en transpersoonlijke manier van denken.

Zie hier voor Visser.: http://www.integralworld.net/nl/bodhisatva-interview.html?fb_ref=homepage

en hier voor gesteggel van Visser met Wilber:
http://www.integralworld.net/nl/wilber_debat.html

Dit is een groep van mensen die graag de term 'derde weg' voor zichzelf gebruiken. Hoe groot is die groep? In potentie 25% van de bevolking volgens een onderzoek naar 'geloven in Nederland'. Het zijn de zgn. ietsisten, spirituelen enz.

Regelmatig noem ik dezen in mijn reacties omdat het een groep is die deels uit naïviteit zich politiek ontheemd voelt en uit armoede dan maar op de linkse kerk stemt.

Toch valt daar een hoop te winnen naar mijn gevoel maar ik zou niet weten hoe.

03-maa 2012 , 02:14

# 7

de^mol:

@Ester Losita
Ik hoop niet dat dit een pleidooi is om maar raak te doen. Mind you, aangezien onze mensheid van tegenwoordig een globale reikwijdte heeft, heeft dat dan ook een mogelijke globale impact.

03-maa 2012 , 08:52

# 8

Ester Losita:

@ de mol:

Nee, integendeel: de essentie van mijn betoog is dat overbevolking altijd heeft bestaan en dat de mens om die reden nooit in een ecologische balans heeft geleefd. De verhalen rond de nobele wilde zijn romantiseringen door mensen die vanuit een andere culturele beleving keken.

Maar de draagcapaciteit van een gebied is niet statisch, maar staat in relatie tot het gebruik ervan. De jager-verzamelaars bereikten al heel snel een situatie van overbevolking doordat ze enorme gebieden nodig hadden om te overleven.

SInds 1960 ongeveer bestaat er in Europa een situatie die zich in de geschiedenis nog nooit heeft voorgedaan: de bevolking van dit continent gaat krimpen op een gecontroleerde, geleidelijke manier. We zouden deze kans moeten aangrijpen om de ecologische balans althans te benaderen voor zover mogelijk.

In werkelijkheid gaat men weer over tot immigratie om de veronderstelde economische krimp tegen te gaan. Een tragische vergissing.

04-maa 2012 , 09:41

Uw reactie:

Reageren is niet mogelijk op dit bericht.

Terug naar begin artikel

@Ester Losita Ik hoop niet dat dit een pleidooi is om maar raak te doen. Mind you, aangezien onze mensheid van tegenwoordig een globale reikwijdte heeft, heeft dat dan ook een mogelijke globale impact.

@Ester Losita
Ik hoop niet dat dit een pleidooi is om maar raak te doen. Mind you, aangezien onze mensheid van tegenwoordig een globale reikwijdte heeft, heeft dat dan ook een mogelijke globale impact.