Demografische ontwikkelingen? Het is de cultuur, suffie (1*)
Nederland is Italië niet ("in the age of the parasite single")
Hans Roodenburg was hoofdonderzoeker van het Centraal Plan Bureau toen hij in 2003 samen met Euwals en Ter Rele onderzoek deed naar economische gevolgen van de immigratie. Klip en klaar luidde de eerste conclusie: "Arbeidsmigratie op grote schaal is geen effectief middel om de financiële gevolgen van de vergrijzing te verlichten." [1]
In het debat in de Tweede Kamer over de kosten van de immigratie, in 2009, werd en passant door de meerderheid van de Kamer expliciet uitgesproken dat er geen actualisering van dit CPB-onderzoek zou mogen komen. Besluiten dat je iets niet wilt weten: een soort taboe uitspreken eigenlijk. Dat was de aanleiding voor het boek Het immigratietaboe van Joost Niemöller. (Recensie)
De directe aanleiding om nu dit stuk te schrijven, is een uitspraak van Roodenburg in dat boek. Hij stelt even klip en klaar dat het in de wetenschap onomstreden is dat immigratie geen oplossing biedt voor de uitdagingen waar de vergrijzing ons voor stelt. Inmiddels zal hij begrepen hebben dat niet alleen politici even goed net doen alsof dat wel zo is, maar ook politiek gemotiveerde wetenschappers zoals Engelen (Zie ook). Ik ben blij dat Roodenburg 29 augustus aanstaande zodoende meedoet met het debat in De Balie over het boek van Niemöller.
De afbeelding gaat over een fenomeen dat door de Japanse professor Masahiro Yamada The age of the parasite single is gedoopt.
» Een grap van JP Morgan?
Het percentage mannen tussen de 25 en 34 jaar dat nog thuis woont, verschilt sterk per land. In Finland woont 8% van die mannen nog bij hun ouders en in Nederland 12%, maar in de Pigs-landen ligt dat veel hoger waarbij Griekenland de kroon spant met 56%. Italië noteert 48% (voor Japan zou het blokje nog verder naar rechts staan dan dat van Griekenland). JP Morgan heeft tegen dat percentage de prijzen van de zogenaamde 'sovereign credit default swaps' uitgezet. Een vrij ingewikkeld verhaal, verwant aan dat gedoe met kredietderivaten en zo [2]. Hier gaat het dan om de 'landversies' daarvan, maar kort en goed komt het erop neer dat op de y-as uitgezet staat hoeveel kans er volgens de financiële markt is dat een bepaald land onderuit gaat, zeg maar failliet. Lees voor financiële markt gerust 'beleggers' of eventueel: 'pensioenfondsen'.
De afbeelding is in zoverre een grap dat de rode lijn een sterker verband suggereert dan de eigenlijke correlatie en dat correlatie niks zegt over causaliteit. Je kunt de grafiek zo interpreteren dat de slapheid van die zuidelijke mannen zowel tot uitdrukking komt in het bij pappa en mamma willen blijven wonen als in hun beroerde (economische) prestaties. Maar oorzaak en gevolg zouden ook andersom kunnen liggen: het gaat zo slecht met de economie dat de jonge volwassenen geen geld hebben om zelfstandig te gaan wonen.
Het verband is natuurlijk wat ingewikkelder dan het hier lijkt, maar ik vind het een mooie eerste illustratie bij het thema van dit stuk.
Losse cijfers zeggen erg weinig. Je moet echt kijken naar wat die cijfers voor kunnen stellen: met welke maatschappelijke werkelijkheid corresponderen ze?
Kijk je naar de cijfers voor de Total Fertility Rate ('vruchtbaarheid') voor de genoemde landen, dan zie je trouwens een aardige overlap met dat rare nestblijfgedrag. Finland en Nederland ongeveer 1,8 en de PIGS-landen (Portugal, Italie, Griekenland, Spanje) allemaal ongeveer 1,4. De eerlijkheid gebiedt erbij te vermelden dat zowel Ierland, de tweede I uit PIIGS, als Frankrijk op 2,04 staat [3].
Grijze druk flauwekul
Hier nog een paar afbeeldingen bij dit thema. Over de zogenaamde demografische druk met name.dat in 1950 de groene druk maar liefst vijf keer zo hoog was als de grijze
De demografische druk bestaat uit twee delen: de groene en de grijze druk. De grijze druk staat, volgens de definitie van die term, voor het aantal mensen boven de 65 in verhouding tot het aantal mensen in de arbeidzame leeftijd. Het is een zeer, zeer grove maat voor de stand van de 'vergrijzing' en hij zegt op zichzelf absoluut niets over de druk die de ouderen leggen op de bestedingsruimte van de beroepsbevolking. 
Hij gaat immers uitsluitend over de aantallen en het zegt niets over hoeveel inkomsten de ouderen hebben in vergelijking met anderen en waar hun inkomsten vandaan komen. Dat ligt anders bij de groene druk: die wordt ook uitgedrukt in de verhouding van de aantallen maar daar is een directer verband met de uitgaven van en voor de kinderen [4]. De grafiek toont dat in 1950 de groene druk maar liefst vijf keer zo hoog was als de grijze. Van 1960 tot 1970 nog vier keer. Daarna kelderde het aantal geboorten. Geboortebeperking was gemeengoed geworden en de piek in het aantal geboren meisjes van direct na de oorlog raakte uitgebaard.
Vergelijking met de groene golf relativeert de omvang van de grijze. In aantallen dus, maar de mate waarin de aantallen dan weer staan voor een financiële last voor de verdienenden, hangt van een groot aantal factoren af. De invoering van de AOW betekende geen verlaging van die druk. Een verhoging eerder, omdat voor die tijd de last meer in natura werd opgebracht: de 'solidariteit tussen generaties' was niet meer vrijwillig maar door de staat afgedwongen. Het betalen van pensioenpremies heeft echter een heel ander effect: dan gaat het in wezen immers niet meer om omslag, werkenden betalen voor de ouderen van dat moment, maar om uitgestelde consumptie van mensen zelf.
Voor de periode 2010-2040 wordt verwacht dat die grijze druk toe zal nemen. Eerder stond hier op K&K al het werkelijk uitstekende stuk van Loek Groot en Marga Peeters, overgenomen van MeJudice [5]. Dat bevatte ook deze politiek zeer interessante maar niet heel erg sprekende afbeelding. Er staan twee heel verschillende zaken in: a) Nederland maakt een forse verandering door tussen 2020 en 2040 en b) er bestonden al grote verschillen tussen de Europese landen, maar die verschillen worden groter. De auteurs schreven in de tekst er al bij: Italië en Spanje bepalen de bovengrens. dat onze grijze golf ongeveer verdubbelt en die van hen ongeveer verdrievoudigt!Dat slaat dus op die groene bulb boven de rechterkant van de oranje lijn. Op het eerste gezicht is de afbeelding wat dat betreft niet zo indrukwekkend, maar als je goed kijkt dan zie je dat onze grijze golf ongeveer verdubbelt en die van hen ongeveer verdrievoudigt!
En dan hebben we het alleen nog maar over de aantallen die, zoals eerder opgemerkt, op zichzelf niets zeggen over de financiële druk.
Groot en Peeters schreven ook over die kant ervan. 
Ze gebruiken daarvoor het begrip 'fiscale vergrijzingsdruk'. Vooral vanwege onze relatief goede 'aanvullende' pensioenen (boven de AOW dus) was die druk in Italië in 2007 al bijna drie keer zo hoog als in Nederland en zal hij bovendien naar verwachting ook nog veel meer stijgen: in 2050 zou Italië dan 23% van het Bruto Binnenlands Product kwijt zijn aan de 'AOW' en Nederland slechts 9%.
Op de meer wetenschappelijke zusterwebstek KeizersenKleren.nl (zie de grote 'knop' rechtsbovenaan) heb ik kortgeleden gehakt gemaakt van de inaugurele rede die Ewald Engelen afstak bij het innemen van zijn leerstoel 'Etnisch Ondernemerschap'.In het kader van zijn andere leerstoel, 'Financiële Geografie', schreef hij ook over de kwestie van de betaalbaarheid van oudedagsvoorzieningen. Zijn artikel Financialization, Pension Restructuring, and the Logic of Funding is beslist serieuzer dan die oratie, ook al sijpelde ook daar het anti-kapitalistische sentiment door. Illustratie: een van de tussenkopjes luidt 'The graying of capitalism' [6].
Hij schrijft daarin, de titel van een speech van Bolkestein parafraserend, over 'defusing this fiscal time-bomb'. Het artikel is van een jaar voor de studie van Roodenburg e.a. waar dit stuk mee begon. Engelen valt dus niet kwalijk te nemen dat hij als tweede oplossing voor het verwijderen van de ontsteking van de bom nog immigratie noemde, wel dat hij dat nu nog steeds doet en zelfs met meer toewijding.
In het artikel ging hij uitgebreid in op het grote verschil tussen enerzijds landen als Nederland, GB, Canada en de VS en anderzijds landen als Italië. Zie ook de afbeelding.
Je zou je kunnen afvragen of de immigratie voor een land als Italië misschien inderdaad onontkoombaar de enige uitweg is. Maar: Nederland is niet Italië. Behalve dat ze eigenlijk geen spaargeld opzij legden toen wij dat wel deden, kregen ze ook nog eens beduidend minder kinderen.
Kinderen verwekken tegenover vaderschap
Maar waarom kregen ze in de PIGS-landen eigenlijk zoveel minder kinderen dan in Nederland? Ging de kwaliteit van hun sperma sneller achteruit, waren ze zoveel armer dat ze het onverantwoordelijk achtten om kinderen te krijgen, waren ze nog meer onder de indruk van de hysterische dreiging met 'overbevolking', was de kinderopvang zoveel slechter geregeld, wilden ze zich nog sterker afzetten tegen de katholieke kerk?
Door de bevolkingspiramides van Nederland en Italië nauwkeurig te vergelijken dringt zich een andere mogelijke verklaring op. Een culturele.
Bij het bekijken van bevolkings¬piramides moet je een ding vreselijk goed in de gaten houden: de gegevens over het verleden zijn -zeker in Europese context- hard, die van de toekomst boterzacht. Het verraderlijke is dat die verschillende gegevens niet zelden in eenzelfde afbeelding voorkomen.
Het wonderlijke aan de Nederlandse babyboom was dat hij niet in 1946 begon. Alleen in 1940 en 1944 werden er wat minder kinderen verwekt dan in 1939, maar in '41, '42 en '43 groeide dat aantal flink om van 1945 tot 1949 werkelijk te exploderen. In Italië groeide het aantal kinderen in de oorlog niet zo snel en daarna veel minder explosief. Die boom duurde wel wat langer. Een interessant verschil maar een groter en vele malen interessanter verschil is dat Nederland van 1959 tot 1969 nog een naboom kreeg, terwijl in dezelfde tijd in Italië de dalende trend in het aantal geboorten juist onverminderd doorging.
De toegenomen middelen en neiging tot het gebruik van anticonceptiemiddelen had in Italië blijkbaar een veel ingrijpender effect. Hoezo pauselijke invloed?
Volgens mij moet de verklaring gezocht worden in de verschillende reacties van de mannen in de verschillende landen op vrouwenemancipatie in het algemeen en op de vrijheid die de mogelijkheden van de anticonceptie biedt in het bijzonder.
Om het een beetje te chargeren: noordelijke mannen gingen vaderen, zuidelijke gingen langer puberen en bleven bij hun Mamma wonen. Vrouwen die twijfelden of ze kinderen wilden, werden door die onvolwassenen daarin meer aangemoedigd.
Daar tegenover: mannen die van kinderen houden, hoeven geen kinderverkrachters te zijn of mietjes: het kunnen ook volwassen mensen zijn, die niet bang zijn voor het vaderschap of daar zelfs de zegeningen van kennen.
Een 'goede huisvader' let ook op de centen. Die gaat hij niet in de bodemloze putten van parasiterende alleenstaanden uit andere landen storten.
Ja, naties zijn verschillend.
Ja, intensieve economische samenwerking met andere Europese landen is zeer verstandig.
Nee, een monetaire unie die een politieke unie vereist, wijzen goede huisvaders en verstandige grootouders af.
Noten
*) Die 1 tussen haakjes geeft inderdaad aan dat ik me heb voorgenomen meer stukjes te schrijven onder deze kop. Misschien wel een hele serie.
1) De belangrijkste conclusies nam ik ook op in mijn boek. Kort citaat uit de begeleidende tekst:
"Zo is er een VN-rapport geproduceerd dat meldt dat migratie van een miljard mensen nodig zou zijn om de gevolgen van de vergrijzing in het Westen te niet te doen. In zijn boek De malaise van de multicultiraliteit tekent Wim van Rooy in een voetnoot hier gortdroog bij aan dat “ook die immigranten ouder worden” maar vermoedelijke gaat zijn opmerking niet alleen de meeste Vlaamse en Nederlandse politici maar ook de meeste burgers boven de pet."
2) Het gedoe met die CDS, de CDO's, kredietderivaten, was een belangrijk thema van het parlementair onderzoek van de Commissie De Wit (hier wat kanttekeningen daarbij).
3) De gegevens heb ik van wikipedia gehaald. Dat vermeldt cijfers van de CIA van 2012 en van de Wereld Bank van 2010. De verschillen daartussen zijn iets te groot dus ik heb ze gemiddeld.
4) Merk op dat het CBS als bovengrens voor de jonge afhankelijken 20 jaar hanteert, terwijl in internationale statistieken de grens vaak bij 15 jaar gelegd wordt; dat maakt de internationale vergelijkbaarheid heikel.
5) Door Loek Groot, universitair hoofddocent economie van de publieke sector en Marga Peeters, research fellow, Netherlands Institute of Advanced Study (NIAS).
6) Engelen, Ewald. 2002. Financialization, Pension Restructuring, and the Logic of Funding. Amsterdam: University of Amsterdam. In aangepaste vorm gepubliceerd onder de titel The logic of funding European pension restructuring and the dangers of financialisation. 6 februari 2003.
Reacties
# 1 Ik heb al zo vaak gewag gemaakt dat de problematiek echt ligt in een enorme scheefheid in de demografie dat ik me afvraag of het nog nut heeft
toetssteen:
Ik heb al zo vaak gewag gemaakt dat de problematiek echt ligt in een enorme scheefheid in de demografie dat ik me afvraag of het nog nut heeft
En vanuit de westerse wereld uit geredeneerd zou men nog menen dat men zuinig om zou gaan met het spaarzame aanbod. Niet dus.
Op zich ook wel logisch, want als je gekken zover krijgt voor rape dan is de oorlog toch al gewonnen. Vervolgens kan de elite de buit inpikken en speelt het vechtvee tegen elkaar uit. Wat is er nieuw?
Sorry Groenendijk, ik ben vreselijk cynisch geworden. Niet in de laatste plaats omdat ik Alexander in toga op zijn rustbed zie.
Ik mag die man niet.
15-aug 2012 , 02:51
# 2
toetssteen:
Bij de weg webmaster. Ik kan niet eens meer inloggen. Apart, want weet wel mijn email te vinden.
15-aug 2012 , 02:54
# 3
Frans Groenendijk:
@Toetssteen Het 'wachtwoord kwijt?' knopje al geprobeerd?
15-aug 2012 , 01:14
# 4 @Toetssteen. Ik denk dat iedereen uit 'ons kamp' af en toe moet vechten om niet al te cynisch te worden. De achterstand is vrij groot.
Frans Groenendijk:
@Toetssteen. Ik denk dat iedereen uit 'ons kamp' af en toe moet vechten om niet al te cynisch te worden. De achterstand is vrij groot.
Stuk over onderzoekje van Rypke Zeilmaker gelezen? In het basisonderwijs wordt de basis gelegd voor de indeling 'goeden' vs kwaden. De media maakt het af. Dat onderzoek ging over WNF maar het mechanisme is ook elders werkzaam.
15-aug 2012 , 01:24
# 5
messenger:
De verklaring ligt in "kinderbijslag".
15-aug 2012 , 11:52
# 6 @Messenger. Suggereer je nu dat Italië geen kinderbijslag kent?
Frans Groenendijk:
@Messenger. Suggereer je nu dat Italië geen kinderbijslag kent?
Volgens dit verhaal ligt hij nog hoger dan in Nederland:
http://docs.szw.nl/pdf/35/2005/35_2005_3_8484.pdf
16-aug 2012 , 12:31
# 7
messenger:
Ja Frans, beter analyseren.
16-aug 2012 , 02:48
Reageren is niet mogelijk op dit bericht.