Karl Popper, de Oostenrijkse denker die sinds de dertiger jaren van de twintigste eeuw in Angelsaksische landen heeft gewoond en gewerkt, had een aantal originele ideeën en een aantal “pet hates”. Hij hield niet van systeemfilosofen, niet van Plato en niet van Hegel en Marx en hij meende ook dat het helemaal niet nodig is om eerst het enig juiste uitgangspunt te hebben gevonden om met denken te kunnen beginnen. Begin maar ergens was zijn stelling en als je dat maar kritisch en nauwgezet doet en je ideeën van tijd tot tijd toetst aan de werkelijkheid, dan rollen de fouten er vanzelf wel uit en op den duur hou je iets solides over. Vanuit deze visie zijn systemen zowel onbewijsbaar als overbodig en is het dus wel begrijpelijk dat hij er niet veel mee had.

»

Die opvatting van Popper is meen ik wel juist, maar in de praktijk blijkt dat mensen erg aan hun systemen kunnen hechten. In de oudheid en de middeleeuwen hield men de aarde voor het middelpunt van het heelal en beschreef de banen van alle hemellichamen die men waarnam in relatie tot dit uitgangspunt. Daar kwamen de meest vreemdsoortige resultaten uit. Van zo’n planetarium uit de oude doos gaat het je duizelen. Daaruit had, denk ik, volgens Popper moeten blijken dat het uitgangspunt niet klopte. Dat was ook zo, maar dat bleek toch pas toen Brahe, Kepler en Copernicus er een systeem met de zon als middelpunt voor in de plaats gezet hadden. Toen pas werd duidelijk waarom het oude systeem zo krankzinnig ingewikkeld was en snapte uiteindelijk niemand meer waarom men het niet eerder gezien had.

Er is een soort wetmatigheid die, denk ik, door de evolutie in de menselijke hersenen is geplant, waardoor ideeën die tot de heersende leer behoren in een samenleving een hardnekkig bestaan leiden en pas worden losgelaten wanneer het bewijs ertegen overweldigend is en er bovendien een vervangend idee klaar staat. Dat is, kort samengevat, de leer van Thomas Kuhn, die daarmee een belangrijke correctie aanbrengt op de epistemologie van Popper.

Een opvatting waar iedereen achter staat kan een feitelijk of een normatief karakter hebben; zoiets als “de aarde is het middelpunt van het heelal” is feitelijk en “het is fout om een negatief oordeel over de godsdienst van een ander te hebben” is normatief. Een opvatting waar iedereen achter staat wordt over het algemeen niet meer gezien als een opvatting, d.w.z. iets waar je redelijkerwijs van mening over kunt verschillen. Het staat vast, het is werkelijkheid. Er tegen in gaan is onzin of, erger, is slecht en plaatst de overtreder in de categorie onberekenbare, dus onbetrouwbare leden van de samenleving. Zo ongeveer werkt de publieke opinie, een geheel van feitelijke en normatieve opvattingen, dat vorm geeft aan de samenleving en waar alleen genieën en zonderlingen zich tegen verzetten.  
Verscheen gisteren al op het weblog van Toon zelf.