Wagner is de muzikale profeet bij uitstek van het nationalisme. Zijn muziek voert strijd met het humanisme.
Het nationalisme is het politieke aspect van een cultuurstroming, die een reactie op de rationele Verlichting vormde en daar een alternatief voor wilde zijn. Onder de naam Romantiek kreeg die stroming in de negentiende invloed in Europa, vooral in Duitsland. De stroming was niet tot de Duitse landen beperkt, maar vond daar wel de meeste aanhang. De Engelsman Chamberlain en de Fransman Gobineau waren buiten Duitsland twee belangrijke protagonisten. Maar ook Max Weber, toch geen racist en een belangrijke Duitse socioloog en filosoof, was een nationalist en geen democraat of humanist.
Racisme en militarisme gelden als de belangrijkste uitwassen van het nationalisme.

»
Het kosmopolitische humanisme, zoals in de UN Declaration of Human Rights, werd door de Oost Pruisische filosoof Kant geformuleerd, maar door Hegel en veel andere Duitsers van de hand gewezen. De liberale parlementaire democratie, die de politieke uitdrukking van het humanisme is, kwam in Duitsland en de door Duitsland beïnvloede landen van Oost Europa niet echt van de grond. Het Groot-Duitse parlement van Frankfurt werd door Pruisen en Bismarck vakkundig politiek gesaboteerd. Toen de vurig gewenste vereniging van Duitsland er kwam in 1870, was die niet democratisch en republikeins, maar autocratisch-monarchaal en militair-nationalistisch.
Bismarck, Keizer Wilhelm en Adolf Hitler waren in Duitsland de staatkundige vormgevers van het nationalisme. Hitler heeft het zijn extreme en revolutionaire vorm gegeven, die alle aspecten van het nationalisme in onze tijd definitief in diskrediet heeft gebracht.
Het teruggrijpen op de Middeleeuwse cultuur was een van de middelen die de aanhangers van het nationalisme gebruikten om de mensen duidelijk te maken dat het verlichte humanisme niet de enig denkbare vormgeving van een samenleving was, maar dat het anders kon en vroeger ook anders was geweest. Soortgelijke op het verleden teruggrijpende cultuurstromingen hebben zich in de geschiedenis vaker voorgedaan. In Iran bijvoorbeeld (de nieuw-Perzen) of dichterbij in Italië (het Risorgimento). De moderne Grieken,
Culturele uitingen van vóór 1945 zijn vaak moeilijk te duiden, als wij in ons niet in dat verdwenen toekomstperspectief kunnen verplaatsen
die even veel hadden van de oude Grieken als de Brazilianen van vandaag van de Romeinen uit de klassieke tijd, gebruikten de herinnering aan het oude Hellas om hun vrijheidsoorlog tegen de Turken de inspireren.
Tannhäuser en andere operamuziek van Wagner wordt gekenmerkt door het contrasteren van de strakkere moraal uit de Middeleeuwen met de moderne humanistische zedenleer. Die heeft een losse seksuele moraal maar ook veel eerbied voor een individueel mensenleven. Het hiernamaals stond in de Middeleeuwen in het publieke leven centraal en het individuele mensenleven telde niet. Wat in dit leven op aarde gebeurde was alleen belangrijk voor zover het invloed had op dat hiernamaals. Mensen lynchen of oorlog voeren kon, mits tot meerdere eer en glorie van God of tot redding van zielen. Het leidt geen twijfel dat de gewelddadigheid van de wereldoorlogen en van het naziregime onder meer door de romantische verheerlijking van geweld in de negentiende eeuw mogelijk zijn gemaakt.

Dat er eerst in 1917 en later in 1942 een wereld in de toekomst leek te liggen die volgens Duits-nationalistische principes was georganiseerd, dat werd mij in de vijftiger jaren door mijn geschiedenisleraar op de middelbare school uitgelegd. De Nederlandse Unie vormde er in zijn ogen een bewijs voor dat dit toekomstbeeld voor de meerderheid van de Nederlanders in die dagen een realiteit was, ook als ze niets met de jodenvervolgingen of andere uitingen van het nazisme hadden. Culturele uitingen van vóór 1945 zijn vaak moeilijk te duiden, als wij in ons niet in dat verdwenen toekomstperspectief kunnen verplaatsen.
De verwantschap tussen onze eigen middeleeuwse cultuur en de in de middeleeuwen dominante moslimcultuur is onmiskenbaar. Dat het Duitse nationalisme daarnaar een verwijzing bevat is dus significant. Voor de vergelijking die Wilders maakt tussen de Koran en Mein Kampf bestaan weinig literaire aanknopingspunten, maar de antihumanistische filosofie van beide werken toont wel degelijk overeenkomsten en er is ook sprake van een historische verwantschap.

Verscheen vrijdag op het eigen weblog van Toon

Toon Kasdorp, 10-09-2011

Naar reageerveld

Reacties

# 1

Frans Groenendijk:

Tot nu toe heb ik nog maar enkele tientallen bladzijdes gelezen uit Mein Kampf. Niet genoeg voor een definitief oordeel wel om vast te stellen dat in tegenstelling tot de Koran daarin passages voorkomen die op een vorm van introspectie lijken!

10-sep 2011 , 01:15

# 2

toon kasdorp:

Mein Kampf is lelijk Duits, terwijl ik me heb laten vertellen dat het Arabisch van de Koran heel poëtisch is. Iets daarvan pik je wel op in de vertalingen, maar voor mij onvoldoende om het allemaal te lezen.De tafelgesprekken van Hitler zijn beter leesbaar en intussen staat wel vast dat ze authentiek zijn

10-sep 2011 , 07:31

# 3

Alf Jans:

De heer Kasdorp stelt: "Het teruggrijpen op de Middeleeuwse cultuur". Dit teruggrijpen op de Middeleeuwse cultuur is een interpreteren en idealiseren van die cultuur naar de geest van de 19e eeuw. Een goed voorbeeld is het prachtige schilderij van Schinkel waarin een onwerkelijk mooi Gotische kathedraal werd afgebeeld.
Figuren van het slag Stewart Houston Chamberlain (oom van Neville als ik mij niet vergis), Arthur de Gobineau, Georges Vacher de Lapouge en Madison Grant om er een paar te noemen kwamen in de Middeleeuwen niet voor.
De Middeleeuwen waren niet de duistere tijden die zo gratuit in allerlei slordig geschreven geschiedenisboeken worden geschilderd.: Karolingische Renaissance (voor 1000), organisatie van gilden, stadsrechten, stichting van universiteiten. Na 1000 Thomas van Aquino, de scholastici, het ontwaken van de ratio door het meer toegankelijk worden van de werken van Aristoteles (waartegen opgetreden moest worden, getuige de activiteiten van Etienne Tempier bijvoorbeeld).
De Europese latere Middeleeuwen overtroffen qua prestaties het Abbasidische tijdperk bijvoorbeeld. De Europese latere Middeleeuwen bracht de Renaissance voort, het Abbasidische tijdperk bracht, ja wat bracht het voort??? Bijgeloof, onzin, obscurantisme.
Tot slot een citaat van de Britse mediëvist George Holmes: “By 1300 north-west Europe, northern France, the Low Countries (sic), and the Rhineland had the most advanced civilization the world has ever seen. It was physically wealthy because of its rich agriculture and cloth industries, intellectually and aesthetically complex because of its universities and cathedrals, its lay literature and its many centres of seigneurial and urban power”.
George Holmes
Editor’s Foreword vii
The Oxford Illustrated History of Medieval Europe.
The Low Countries notabene. Het lijkt wel een verkiezingsbrochure van TON.
Zouden er scholen zijn hier te lande die bovenstaand boek als lesmateriaal gebruikt?

11-sep 2011 , 04:35

# 4

toon kasdorp:

Het is zeker juist dat een teruggrijpen op een oude en verdwenen cultuur geen herhaling oplevert van de geschiedenis. Het betekent alleen afstand nemen van de eigen tijd. En meestal is wat het aan kunst oplevert helemaal niet prachtig maar eerder kitscherig. Voor het jaar duizend waren de middeleeuwen met uitzondering van de korte Karolingische renaissance wel degelijk duister en onaangenaam. Het wonder is juist waar na het jaar duizend die razendsnelle ontwikkeling vandaan kwam. Het kan eigenlijk niet anders of de door Jans vermaledijde Abassiden en de Spaanse moslimsamenleving hebben de inspiratie gevormd. Ook Thomas Aquinas haalde zijn wijsheid van joodse (Maimonides) en islamitische ( Averroes )geleerden. Aristoteles is hier uit het Arabisch in plaats vanuit het Grieks vertaald en ook alle wiskunde die we in de Middeleeuwen kenden kwam van de Arabieren. En inderdaad, naast prachtige kathedralen en getijdenboeken was er veel obscurantisme en bijgeloof, hier zowel als aan de overkant van de Middellandse Zee. De Renaissance was een gevolg van de stroom van boeken die na de val van Byzantium deze kant op kwamen en vertaald werden door Griekse geleerden. En natuurlijk van de ballingschap van de pausen in Avignon die de macht van de Kerk verzwakt heeft zodat de nieuwe ideeën niet meer gestopt konden worden. Onze pausen bisschoppen waren in dat opzicht niet veel beter dan de imams.
Met die Low Countries bedoelde Holmes Vlaanderen en Brabant, want ten Noorden van de grote rivieren was er niet veel in de middeleeuwen. Holland was helemaal op de Zuidelijke Nederlanden georiënteerd en Zeeland was praktisch onderdeel van Vlaanderen. Het Hof in Den Haag was in cultureel opzicht een dependance van Brugge en Leuven en in de Bourgondische tijd werden we vanuit Mechelen bestuurd. Oud-staatssecretaris Grapperhaus heeft ooit eens uitgezocht waar in de Middeleeuwen de belastingopbrengsten vandaan kwamen, een goede indicatie van de relatieve welvaart. Brabant en Vlaanderen namen het leeuwendeel voor hun rekening en Holland weer het leeuwendeel van de rest. Tenslotte: geschiedenis over die tijd hebben we in Nederland genoeg. Het wordt alleen niet meer gelezen.

13-sep 2011 , 03:14

# 5

Alf Jans:

De heer Kasdorp stelt: "Het kan eigenlijk niet anders of de door Jans vermaledijde Abassiden en de Spaanse moslimsamenleving hebben de inspiratie gevormd. Ook Thomas Aquinas haalde zijn wijsheid van joodse (Maimonides) en islamitische ( Averroes )geleerden.
Aristoteles is hier uit het Arabisch in plaats vanuit het Grieks vertaald en ook alle wiskunde die we in de Middeleeuwen kenden kwam van de Arabieren."
Van Maimonides weet ik helaas te weinig af. Ibn Rushd was zeer verdienstelijk maar overgewaardeerd door degenen die koste wat kost de Arabisch/Islamitische rol in de definitieve overwinning van de Westerse beschaving wensen uit te vergroten. Het boek van Maria Rosa Menocal bijv. kan tot de categorie Verhalen uit Duizend en Een Nacht gerekend worden.
Wat de vertalingen betreft:
Stelt men zich voor dat ik een werk van Dante zou willen lezen, maar ik ben het Italiaans niet machtig. Ik loop een vestiging van De Slegte binnen en als door een wonder zie ik een uitgave van de Goddelijke Komedie in het Nederlands. Thuisgekomen zie ik dat het werk uit het Hongaars was vertaald. Een werk geschreven in het Italiaans (Romaans, Indo-europees) eerst in het Hongaars (Fins-Oegrisch, niet Indo-europees) vertaald en pas daarna in het Nederlands (Germaans, Indo-europees). Een omweg met een chicane erbovenop.
Graag zou ik dan een versie hebben die rechtstreeks vanuit het Italiaans naar het Nederlands wordt vertaald.
Het werk van Aristoteles is van een zeldzame complexiteit (althans voor iemand met mijn kleine denkraam). Welke versie zou dichter bij het origineel blijven: Een vertaling vanuit het Grieks (Indo-europees) naar het Syriac (Semitisch), naar het Arabisch (Semitisch) naar het Latijns (Romaans, Indo-europees)., of een vertaling rechtstreeks vanuit het Grieks naar het Latijns. Overigens zijn de vertalers naar het Arabisch merendeels Christenen, Hunayn ibn Ishaq bijv.
De omweg via de Semitische route veronderstelt een Westerse, Latijnse wereld volstrekt geïsoleerd van de Oosterse, Byzantijnse. Een voorbeeld: Keizer Otto II de Rode van Saksen (955-983) was getrouwd met Theophanu (956-991), een Byzantijnse prinses. Het lijkt mij niet waarschijnlijk dat er alleen maar bruiden uit het verre Constantinopel werd gehaald maar bijvoorbeeld geen boeken. Griekse werken waren beschikbaar lang voor 1453. Anders zou men kunnen stellen dat we de Renaissance aan de Ottomanen te danken zouden hebben.
De veronderstelling dat zonder de Arabische bijdrage West Europa geheel verstoken zou zijn van het Griekse denken is te absurd voor woorden. Het Islamitische rijk was er een van veroveren en plunderen van de substantie die door anderen (Grieken, Perzen en anderen) zijn gewrocht. Nadat al die gemeenschappen geïslamiseerd waren, verzinkt alles in de typische fatalistische lethargie die men tegenwoordig met eigen ogen kan aanschouwen.
Wiskunde werd reeds door de Grieken beoefend. Zelfs basisschool leerlingen kennen de namen Pythagoras en Euclides.
Wanneer wordt mythe van de Arabisch/Islamitische superioriteit eens eindelijk naar de vuilnishoop verwezen. Het boek van Sylvain Gouguenheim, Aristote au Mont Saint-Michel is zeer verhelderend in dit opzicht. Een verfrissende bries na de stank van de bewieroking van de Arabische barbarij.
Uw opmerkingen over de Lage Landen zijn to the point. DeLage Landen zijn niet enkel het huidige Nederland maar het Nederland dat tot Duinkerken reikte. De Nederlanders van boven de Moerdijk hadden ook zo hun prestaties van wereldformaat: het ontworstelen van land aan het water.

13-sep 2011 , 08:37

# 6

Alf Jans:

Een simpele vraag: Indien de Arabisch/Islamitische civilisatie zo torenhoog boven die van de Europese Middeleeuwen verheven was, waarom had het niet zelf een Wedergeboorte (van wat eigenlijk) teweeggebracht?

13-sep 2011 , 08:50

# 7

toon kasdorp:

Toen de Romeinse beschaving in de tweede helft van de vijfde eeuw de geest gaf waren er drie dochtercivilisaties, de Byzantijnen, De Moslims en de Latijnse Christenheid. De Byzantijnen ( Justinianus en Julianus apostatus) waren de meest directe opvolgers, maar de Moslims presenteerden verreweg de meest creatieve opvolgingsbeschaving. Tot de verwoesting door de Mongolen hebben zij de westelijke wereld gedomineerd. De Latijnse Christenheid heeft tot 1100 aD heel weinig gepresteerd, maar is daarna de beschaving tout court geworden, eerst in de late middeleeuwen, toen in de renaissance en tenslotte in de nieuwe tijd.
Aristoteles hoort inderdaad in het Grieks te worden gelezen en blijkt dan helemaal niet ingewikkeld maar helder en strikt logisch te zijn. Niet dat alles wat hij beweerde juist was, maar zijn analyses zijn perfect. De middeleeuwen waren zo van de man onder de indruk dat ze alles wat hij geschreven had als waarheid aanvaardden. In plaats daarvan hadden ze beter zijn methodes over kunnen nemen, die inderdaad boven iedere kritiek verheven waren. Een rechtstreekse vertaling van zijn werk was beter geweest maar een feit blijft dat Thomas Aquinas hem via een Arabische vertaling heeft gelezen want Thomas kende geen Grieks. Erasmus was zo'n beetje de eerste Nederlander die Grieks las en dat was een paar honderd jaar later. Voor die tijd waren er wel Griekse teksten maar niemand kon ze lezen. Pas toen na de val van Byzantium honderden Griekse geleerden naar het westen trokken werd er hier Grieks gedoceerd en konden we al die oude Grieken in het origineel lezen. Nog steeds erg de moeite waard trouwens.
De Arabische beschaving was echt de moeite waard tot de kalief van het toneel verdween en de imams het heft in handen namen. Daarmee kwam aan alle originaliteit een einde en versteende de Arabische beschaving.Abdul (of Abd) al-Rahman Ibn Mohammad Ibn Khaldun of Chaldoen (Tunis, 1332 - Cairo, 1406) was zo'n beetje de laatste grote geleerde die ze hebben voortgebracht, maar dat is dan wel iemand die nog steeds zeer de moeite waard is om te lezen.

13-sep 2011 , 11:10

# 8

Alf Jans:

Geachte Toon Kaasdorp:
Uw antwoord op mijn laatste reactie verdient een bedachtzame repliek. Graag zou ik ons gesprek voortzetten na een korte ensimismamiento (zelfinkeer). Dit gigantische onderwerp heeft bij mij enigszins een alteracion (verbijstering) veroorzaakt.
Ik hoop t.z.t. dit allesbehalve triviale (wegens het onderwerp) gesprek voort te zetten met uw goedvinden uiteraard.

15-sep 2011 , 08:02

# 9

toon kasdorp:

de volgende sites bevatten nuttige info:
http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=941&HistoryID=aa94>rack=pthc
http://www.flowofhistory.com/units/asia/6/fc46b
http://www.adc.org/index.php?id=247
http://salems2.tripod.com/islamic_background_of_western.htm

Uit een van die sites kunt U de volgende (engelse) lijst halen van auteurs over het onderwerp halen:John William Draper, The Intellectual Development of Europe
Bevan--Cambridge Mediaeval History
Robert Briffault
John Davenport,
Stanley Lane Poole,
M.P.E. Berthelot
Holmyard,
Max Meyerhof,
George Sarton,
Philip K. Hitti
Ik zal de discussie graag voortzetten. Onder het lemma geschiedenis is er al het een en ander te vinden op mijn site

15-sep 2011 , 09:14

# 10

Frans Groenendijk:

@Toon, @Alf Jans Ik ben geen historicus, misschien wordt ik het nog eens (na mijn pensioen?). In mijn studententijd heb ik over dit onderwerp niet veel meer gelezen danHerfsttij der middeleeuwen en wat literatuur over heksenjacht in het kader van het vak 'psychologische geschiedenis', later Braudel en niet zo heel lang geleden het opus magnum van David Landes in Nederlandse vertaling Arm en Rijk. Een volstrekte aanrader wat mij betreft. Mijn Frans is niettegenstaande mijn voornaam heel beroerd mede daarom heb ik, toen ik even uitgever was, nog gedacht aan het uitgeven van een Nederlandse vertaling van Sylvain Gouguenheim, Aristote au Mont Saint-Michel. Zijn boek is onderwerp van zeer onfrisse strijd. Ik zou graag meer willen weten over de wetenschappelijke statuur van het boek. En daarmee over het achterliggende onderwerp.
Overigens ben ik van mening dat er in het politieke debat over het mohammedanisme geen grote noodzaak is tot een 'definitief' antwoord te komen op de vraag naar de bijdrage van het Midden-Oosten, respektievelijk de Arabieren, respektievelijk het mohammedanisme aan de vooruitgang in Europa van vele eeuwen geleden. Als die bijdrage destijds positiever was dan ik nu inschat blijft de belangrijkere vraag voor mij en voor de apologeten van het mohammedanisme hoe dit dan zo ingestort is (ik schreef naar aanleiding van die vraag in mijn eigen boek wat verwijzingen naar het mutazilitisme). Voor wat betreft de politiek gemotiveerde overschatting van het belang van de Arabieren/mohammedanen voor de wiskunde vaar ik op de grote Dirk Struik, Geschieddenis van de wiskunde.

15-sep 2011 , 10:13

# 11

Alf Jans:

Ik dank Toon Kasdorp voor de websites. Zal die zeker gaan bezoeken.
Frans Groenendijk, U stelt: “Overigens ben ik van mening dat er in het politieke debat over het mohammedanisme geen grote noodzaak is tot een 'definitief' antwoord te komen op de vraag naar de bijdrage van het Midden-Oosten, respectievelijk de Arabieren, respectievelijk het mohammedanisme aan de vooruitgang in Europa van vele eeuwen geleden.”
Toch wordt dit argument, de superioriteit van de mohammedaanse beschaving telkens weer in stelling gebracht.
Een greep uit de talloze voorbeelden betreffende de vermeende schatplichtigheid van het moderne westen:
Mark Graham: “How Islam Created the Modern World.”
De product description op Amazon luidt:
“In the Middle Ages, while Europe was mired in superstition and feudal chaos, Baghdad was the intellectual center of the world. It was there that an army of translators and scholars took the wisdom of the Greeks and combined it with their own cultural traditions to create a scientific, mathematical and philosophical golden age. Their accomplishments were staggering, including the development of modern medicine, chemistry, and algebra. Muslim scientists correctly calculated the circumference of the globe in the tenth century. Muslim musicians introduced the guitar and musical notation to the Europe. And Muslim philosophers invented the scientific method and paved the way for the Enlightenment. At the dawn of the Renaissance, Christian Europe was wearing Persian clothes, singing Arab songs, reading Spanish Muslim philosophy and eating off Mamluk Turkish brassware. This is the story of how Muslims taught Europe to live well and think clearly. It is the story of how Islam created the Modern World.”
Het is niet zozeer de absurde verheerlijking die mij zo irriteert als wel deze zin die men ad nauseam ook bij andere schrijvers tegenkomt: “In the Middle Ages, while Europe was mired in superstition and feudal chaos, Baghdad was the intellectual center of the world.”
Tegenover marmeren paleizen te Bagdad, de plaggenhutten en konijnenholen van Europa. Ik kom nogal eens op de Parade te Den Bosch alwaar ik het product van bijgeloof en feodale chaos met eigen ogen kan aanschouwen: de St. Jan.
Over superstition gesproken: nergens kom ik meer bijgeloof tegen als in de Qur‘an, Sirat Rasul Allah en de hadiths van Bukhari Muslim, Malik en Abu Daud.
Een ander voorbeeld wat betreft de hersenloze verheerlijking:
Jim al-Khalili: The House of Wisdom: How Arabic Science Saved Ancient Knowledge and Gave us the Renaissance. De titel alleen al.
Gouguenheim licht toe wat het op zich heeft met deze House of Wisdom, Maison de la Sagesse oftewel Bayt al-Hikma, in zijn boek. Omdat ik bij het lezen het Woordenboek Frans-Nederlands nogal veel moet gebruiken, heb ik een Duitse vertaling besteld aangezien mijn Duits beter is dan mijn Frans:
Sylvain Gouguenheim
Aristoteles auf dem Mont Saint-Michel
ISBN: 9783534232215
Uw tip betreffende het werk van David Landes zal ik ter harte nemen.

16-sep 2011 , 06:45

Uw reactie:

Reageren is niet mogelijk op dit bericht.

Terug naar begin artikel