Radoslav Sikor­ski, de Pools­e minis­ter van buiten­landse zaken merkte in een fraaie rede [1] in Ber­lijn op dat het niet de uit­brei­ding van de EU is geweest die als oor­zaak moet worden aange­merkt van de huidige crisis. Hij gaf ter onder­steuning van zijn betoog wat cijfers over de export uit de oude EU landen naar de nieuwe lidstaten. Die zijn inder­daad indruk­wekkend. Maar dat neemt niet weg dat het bestaande bestuurs­apparaat van de EU niet geschikt is voor de coördinatie van 27 lidstaten met zulke uiteen­lopende economieën en een zo verschillende culturele achtergrond.

»

Bovendien is het gebrek aan besluitkracht in de eurozone zeker de causa proxima van de geldcrisis en is de geldcrisis de oorzaak van de economische crisis.

het gebrekkige inzicht dat een gezamenlijke munt niet betekent dat men ook met een gezamenlijke economie te maken heeft

In zoverre kan ik het niet met de minister eens zijn, maar hij heeft zeker gelijk dat we de gebreken in de federale organisatie in Brussel niet op het bordje van de nieuwe lidstaten kunnen schuiven.

Als een van de werkelijke oorzaken noemt hij de overschulding van de Europese overheden en ook dat is terecht, al is dat verschijnsel niet tot Europa beperkt. Het moet denk ik gezien worden als een gevolg van de lage interest politiek en wat Europa betreft van het gebrekkige inzicht in het feit dat een gezamenlijke munt niet betekent dat men ook met een gezamenlijke economie te maken heeft.

Te hoge schulden veroorzaken een verlies aan vertrouwen en gebrek aan vertrouwen veroorzaakt hoge risicopremies op leningen. Terecht merkt hij op dat de hoogte van de premies niet recht evenredig is aan de hoogte van de staatsschulden. Spanje betaalt bijvoorbeeld een veel hogere premie dan het VK, terwijl dat hogere schulden heeft, meent hij. Dat voorbeeld is denk ik een vergissing, want de overheidsschulden van Spanje zijn wel degelijk

dat het vertrouwen in hoofdzaak afhankelijk is van de historische betrouwbaarheid van de schuldenaren

erg hoog, al bevinden die zich meer bij de regio’s dan bij de centrale overheid. Bovendien zit Spanje op een tijdbom omdat haar banken een onroerend goed zeepbel hebben gefinancierd waarvan de verliezen voor een groot deel nog genomen moeten worden. Maar toch heeft hij gelijk: de risicopremie is een afgeleide van het vertrouwen van de markt in de landen en dat vertrouwen is niet omgekeerd evenredig aan de hoogte van de schulden. Verband is er natuurlijk wel en ook de VS en het VK zullen een gebrek aan vertrouwen zien als ze niet op korte termijn maatregelen nemen om de schulden af te bouwen.

Maar ik denk dat de minister gelijk heeft als hij zegt dat het vertrouwen in hoofdzaak afhankelijk is van de historische betrouwbaarheid van de schuldenaren. Daarbij helpt het niet dat sinds het sluiten van het Groei en Stabiliteitsverdrag er zestig schendingen zijn geconstateerd waaronder schendingen door Frankrijk en de socialistische regering van Duitsland.

Zijn conclusie dat het herstel van vertrouwen de sleutel is voor het herstel van de rust op de financiële marketen is zeker juist.

Maar de methode die hij ervoor aangeeft zou het omgekeerde bewerken van wat hij ervan verwacht. Sikorski bepleit een versterking van de federale instituten in Brussel en dat is het laatste wat we zouden moeten doen.

Het is juist de federale topdown organisatie, die dwars staat op de Europese geschiedenis en die ons continent juist op haar sterkste punten bedreigt, haar diversiteit en flexibiliteit. Brussel is een belangrijke oorzaak van de problemen. Wanneer we in plaats van Brussel een probleemgerichte organisatie hadden van onze Europese samenwerking, met experts per probleem in plaats van bestuursambtenaren,

een Europees parle­ment dat nog geen enkele bijdrage heeft geleverd aan de oplossing van welk Europees probleem dan ook

dan zouden we veel beter af zijn. We hebben een overbodige nieuwe internationale bestuurslaag in Brussel gecreëerd, die beheerst wordt door ambtenaren, die niet goed op de hoogte zijn van wat er omgaat in de wereld. Die dan ook terecht door de bureaucratieën in de lidstaten worden genegeerd . Die zich van de weeromstuit zijn gaan bezig houden met beuzelarijen. Dat is dan weer irritatie gaan wekken bij de bevolking in de lidstaten.

We hebben een Europees parlement dat nog geen enkele bijdrage heeft geleverd aan de oplossing van welk Europees probleem dan ook. En wat we niet hebben, zoals Sikorski terecht opmerkt, zijn instituten die de economie en de bijbehorende munt bewaken, of die belangrijke Europese samenwerkingsgebieden als het onderwijs en de fysieke en financieel-juridische infrastructuur van ons werelddeel moeten bewaken.

Streven naar een Europees leger of een gemeenschappelijke buitenlandse politiek is zinloos. Dat gaat niet gebeuren zolang de Europese burger van het land waar hij woont en haar overheid afhankelijk is voor zijn overleven. De EU is een instituut dat de lidstaten faciliteert en niet omgekeerd. Maar het is een erg belangrijk instituut en we zouden de gebreken erin dringend moeten aanpakken. Een goede organisatie van de Europese samenwerking is het beste middel om het vertrouwen van de markten in Europa te herstellen.

Het is duidelijk dat de geschiedenis van Polen niet de geschiedenis van Europa is. Polen heeft altijd het beste gefunctioneerd als onderdeel van beter georganiseerde staten, zoals Rusland, Pruisen en de Habsburgmonarchie. Maar voor het merendeel van de West Europese landen geldt dat zij gehecht zijn aan de eigen samenleving met een eigen bestuursvorm die aan de cultuur en geschiedenis van ieder land is aangepast. Het is daarom misschien wel begrijpelijk dat Sikorski pleit voor een soort Verenigde Staten van Europa. Maar die gaan er niet komen, tenzij we daar een bloedige burgeroorlog voor over zouden hebben. Dat hebben we hoop ik niet en zolang zullen de lidstaten hun autonomie willen behouden omdat ze dat verplicht zijn aan hun kiezers. Zolang zijn de ideeën over uitbouw van een federatie met leger, belastingheffing, Europese leningen, buitenlandse politiek e.t.q. dagdromen van ambtenaren in Brussel en elders, van lieden die niet met beide benen op de grond staan.

1) Radek Sikorski “Poland and the future of the European Union”, Berlijn, 28 November 2011
 
Verscheen ook op het eigen weblog van Toon