De Radical Enlightenment
De Middeleeuwen eindigden volgens historici met de ontdekking van Amerika door Columbus. Volgens anderen met de verovering van Constantinopel door de Turken. Weer andere menen met de Renaissance en voor al die opvattingen is wel wat te zeggen. De tijdstippen liggen bovendien niet ver uit elkaar. Wat kenmerkend was voor het einde van de Middeleeuwen is in elk geval dat de samenleving ophield te bestaan die gekenmerkt werd doordat de macht erin was verdeeld tussen adel, geestelijkheid en steden, met aan het hoofd
» een paus van Rome en een keizer van het heilige Roomse rijk der Duitse Natie. Bij die samenleving hoorde een wereldbeeld en met het verbrokkelen van de gedeelde macht van de paus, de keizer en de standen, verdween ook dat wereldbeeld. Tussen vijftienhonderd en zeventienhonderd ontstond het wetenschappelijk denken.
Het magische, spiritualistische dat de Oudheid en de Middeleeuwen had gedomineerd werd vervangen door het rationele denken van de Nieuwe Tijd.
De wetenschappelijke revolutie en de ratio produceerden de industriële revolutie, die de wereld evenzeer veranderd heeft als de invoering van de landbouw twaalf duizend of meer jaren geleden.
Het is gemakkelijk om een gebeurtenis of jaartal als grenssteen aan te wijzen, maar in feite is de aflossing van de Middeleeuwen door de moderne tijd een langdurig proces geweest dat in sommige opzichten nog steeds voortduurt.
De Renaissance ondervond steun van de Paus en diens hofhouding die vanuit de Middeleeuwen de intellectuele voorhoede vormden van de samenleving. Toen door de explosieve groei van de kennis en als gevolg van de afbrokkeling van het kerkelijk gezag, de Reformatie haar kans kreeg, was het met de welwillendheid tegenover de nieuwe denkbeelden snel afgelopen. wiskunde lijdt minder dan alle andere vormen van intermenselijke communicatie aan de 'idols of the mind'
In de zeventiende eeuw waren het met name Descartes en Spinoza die de oude Thomistische wijsbegeerte op losse schroeven zetten en met haar de wereld die met haar hulp had vorm gekregen. Niet alleen de Paus en andere geestelijke overheden maar ook de seculiere gezagsdragers onderkenden tenslotte het gevaar dat de nieuwe leer vormde voor het voortbestaan van de oude samenleving. Overal probeerde men de geest weer in de fles te krijgen, maar dat lukte niet meer. De nieuwe ideeën waren te succesvol en te aantrekkelijk om weer te worden afgezworen en niemand had meer de macht die de Paus in de Middeleeuwen in staat had gesteld om de eenheid van leer en samenleving in het Christendom te handhaven.
De universele taal van de nieuwe exacte wetenschap werd de wiskunde. De wiskunde lijdt minder dan alle andere vormen van intermenselijke communicatie aan de gebreken die door Francis Bacon werden aangeduid als de idols of the mind. Dankzij de wiskunde kon de kennis van de wereld revolutionair worden vermeerderd en veranderd op een manier die iedereen die in staat was haar bewijsvoering te volgen overtuigde. Tegenover de wiskundig beschreven nieuwe waarheden kon het oude wereldbeeld alleen stand houden doordat het in een apart vakje werd geplaatst, met een eigen werkelijkheid, die in de praktijk kon worden genegeerd. De waarheid uit de Bijbel werd een werkelijkheid die los kwam te staan van de ervaring in het dagelijkse leven.
Het Christendom als wereldbeheersend gedachtegoed had daarmee afgedaan. Het trok zich terug in de eredienst en zijn ethiek werd op den duur net zo humanistisch en verlicht als die van de de dienaren van de wetenschap. Met zijn macht was het voorgoed gedaan. Dit proces waarvan de Verlichting alleen het sluitstuk vormde is het onderwerp van Jonathan I. Israël in de Radical Enlightenment en het lijkt een van de belangrijkste historisch/filosofische werken van de afgelopen tijd te zijn.
Verscheen ook op het eigen weblog van Toon
Reacties
# 1
Frans Groenendijk:
'Ontstond' is denk ik niet de juiste term in de zin: "Tussen vijftienhonderd en zeventienhonderd ontstond het wetenschappelijk denken". Daarmee worden 'de Grieken' toch miskend. De prestaties op medisch gebied van de Perzen. Eerdere prestaties op gebied van de wiskunde. Zelfs de piramidebouwers kregen dat niet voor mekaar zonder wetenschappelijk denken volgens mij.
09-feb 2012 , 03:42
# 2
toon kasdorp:
Onder wetenschap versta ik hier wat de Wikipedia er onder verstaat in het volgende citaat:" Hoewel het begin van de zogenaamde wetenschappelijke revolutie niet precies aangegeven kan worden, wordt hiervoor wel het jaar 1543 genoemd. Dit is het jaar waarin Nicolaus Copernicus zijn De revolutionibus orbium coelestium (Over de omwenteling der hemellichamen) publiceerde, en Andreas Vesalius het eerste complete boek over de menselijke anatomie, De humani corporis fabrica libri septem deed verschijnen. In de daarop volgende periode wordt een fundamentele transformatie zichtbaar van wetenschappelijk gedachtegoed in natuurkunde, astronomie en de biologie, in de instituten die het wetenschappelijk onderzoek ondersteunen, en meer algemeen in het gangbare wereldbeeld. Mede hierdoor wordt deze periode gezien als de fundering van de moderne wetenschap". Of ook wel wat Dijksterhuis er van zegt in zijn Mechanisering van het wereldbeeld. Natuurlijk zijn de bijdragen van de oude Grieken en de Egyptenaren en Babyloniers belangrijk maar pas vanaf rond 1500 ontstond een continue en samenhangende stroom van wetenschappelijke ontdekkingen en publicaties, die we tegenwoordig als 'wetenschap' betitelen.
09-feb 2012 , 05:31
# 3
Natela:
De Middeleeuwen eindigen met de Renaissence? U bedoelt: eindigen wanner de Renaissence begint? Graag opheldering over de eerste alinea.
09-feb 2012 , 08:35
# 4 @ Natela.
toon kasdorp:
@ Natela.
Inderdaad, de Renaissance, de wedergeboorte van de klassieke cultuur, betekent het einde van de Middeleeuwen. De Nieuwe Tijd, zoals de periode na de Middeleeuwen ook wel wordt genoemd sluit aan bij de beschaving van Athene en de andere vrije Griekse steden vóór Alexander de Grote. De hele periode daartussen, die van het Hellenisme, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen, is in wezen een tussenperiode die als niet westers moet worden aangemerkt
09-feb 2012 , 09:30
# 5 De Hellenistische tijd en de Romeinse tijd niet westers???
Pieter Helenius:
De Hellenistische tijd en de Romeinse tijd niet westers???
Er is geen volk dat ons zoveel heeft nagelaten als de Romeinen en de Hellenistische wereld.
09-feb 2012 , 11:58
# 6 @ Helenius
toon kasdorp:
@ Helenius
De oorspronkelijke Romeinse republiek was zeker een onderdeel van de Griekse beschaving van voor Alexander, maar het Romeinse rijk dat het Hellenisme heeft geïncorporeerd mist de vrijheidsgedachte en de burgerlijke verantwoordelijkheid die als kenmerkend gelden voor de westerse beschaving. Die kenmerken komen pas weer terug na de renaissance en vormen de kern van de verlichtingsfilosofie
10-feb 2012 , 05:47
# 7 De renaissance, nuova scienza en later verlichting en industriële revolutie vonden plaats binnen de context van de Westerse Beschaving. In geen enkele andere beschaving heeft dit plaats kunnen vinden. De Westerse Beschaving, gegrondvest door de oude Grieken (te beginnen bij Thales van Milete, in mijn ogen de Founding Father of Western Civilization. Zie bijv. Hans Willer Laale: Once They Were Brave, the Men of Miletus), is de enige culturele universum die de voorwaarden bood voor deze culturele evolutie. De Ioniërs waren de eersten die de stap van mythe naar logos op gang hebben gebracht (Wilhelm Nestle Vom Mythos zum Logos. Recenter Arno Schmidt: Die Geburt der Logos bei den frühen Griechen). De Westerse Beschaving is de enige die op de Logos is gebaseerd. Een beschavng gebaseerd op Feng Shui bijvoorbeeld om maar iets te noemen is geen omgeving waar een moderne wetenschap kan gedijen.
Alf Jans:
De renaissance, nuova scienza en later verlichting en industriële revolutie vonden plaats binnen de context van de Westerse Beschaving. In geen enkele andere beschaving heeft dit plaats kunnen vinden. De Westerse Beschaving, gegrondvest door de oude Grieken (te beginnen bij Thales van Milete, in mijn ogen de Founding Father of Western Civilization. Zie bijv. Hans Willer Laale: Once They Were Brave, the Men of Miletus), is de enige culturele universum die de voorwaarden bood voor deze culturele evolutie. De Ioniërs waren de eersten die de stap van mythe naar logos op gang hebben gebracht (Wilhelm Nestle Vom Mythos zum Logos. Recenter Arno Schmidt: Die Geburt der Logos bei den frühen Griechen). De Westerse Beschaving is de enige die op de Logos is gebaseerd. Een beschavng gebaseerd op Feng Shui bijvoorbeeld om maar iets te noemen is geen omgeving waar een moderne wetenschap kan gedijen.
Er zijn genoeg speculaties over het feit dat de Grieken niet zelf het proces naar volle wasdom heeft voltooid. Carl Sagan bijvoorbeeld wees Plato als hoofdschuldige voor het feit dat er een regressie had plaatsgevonden terug van Logos naar Mythe. Slavernij was zeker een factor.
Het tijdperk van het Hellenisme gaf ook een proces van reoriëntalisering (opkomen van religies uit het oosten zoals Mithracisme en Isis verering bijv.) te zien, eveneens een terugkeer naar de mythe. Op politiek gebied is de vervanging van de republiek door het keizerrijk een regressie naar Oosters despotisme. Renaissance was de terugkeer naar de Logos, eeuwen later. Het is niet te hopen dat er opnieuw een regressie zal plaatsvinden als gevolg van de opkomst van een barbaarse woestijnreligie.
10-feb 2012 , 09:00
Reageren is niet mogelijk op dit bericht.