Respect is niet het goede woord
Over samenwerking tussen atheïsten en gelovigen
Respect is bijna nooit het goede woord. Zeker de laatste decennia niet meer.
De eerbied waar dit woord naar verwijst kan volgens VanDale gebaseerd zijn op angst of hoogachting. Wanneer je bij dit woord aan natuurverschijnselen denkt, horen angst en hoogachting wel op een bepaalde manier bij elkaar, maar heb je het over mensen dan staan die beiden ver van elkaar. Respect gebaseerd op angst is geveinsde (hoog)achting voor wie men eigenlijk haat.
Er zit nog een lastige kant aan dat woord. Ter illustratie daarvan hier eerst nog een anekdote uit mijn onderwijspraktijk van een aantal jaren geleden, voordat ik kom op de aanleiding voor en kern van dit stukje. Dat verhaaltje gaat erover dat pervertering van 'respect' ook kan leiden tot gedrag dat in wezen juist minachting uitdrukt. Zo moeten we niet met elkaar omgaan.
» Een van de jongemannen uit 'mijn' groep ROC-leerlingen verzuimde verschillende malen kort na elkaar. Hij moest zich bij mij verantwoorden. Hij toonde zich in ons gesprek opmerkelijk openhartig. Zijn verzuim, zo legde hij uit, had te maken met problemen van zijn nichtje. Die was namelijk bezeten door de duivel. En ze deden nu, met hulp van een gespecialiseerde imam -ja de jongeman had een mohammedaanse achtergrond, dat kon je zelfs aflezen aan zijn e-mailnaam- aan uitdrijving daarvan. Die bezetenheid uitte zich onder andere in haar gezweef: rechtstreeks uit de film.
Ik onderbrak hem niet. Uit zichzelf zei hij iets van: "U gelooft me niet, he?"
Hij zat niet lekker in zijn vel maar hij was niet dom en hoewel mijn boek nog lang niet af was en op deze school niemand ervan op de hoogte was dat ik daar veel van mijn vrije tijd in stak, voelde hij correct aan dat ik enige, ahum, moeite had met zijn verhaal.
Ik werd nog openhartiger dan hij en zei dat ik wel geloofde dat hij meende dit te hebben waargenomen maar dat wanneer ik zou beweren dat ik geloofde dat het meisje bezeten was en kon zweven, ik hem juist dáármee niet serieus zou nemen.
En het mooie was: tot op zekere hoogte snapte hij dat!
In een heel andere context moest ik afgelopen maandag aan deze minachting uitdrukkende versie van 'respect' denken. Het was op een bijeenkomst van het Conservatief Cafe. Aan het slot van het formele deel kreeg Bart Jan Spruyt het woord. Hij maakte een grap over de SGP waar hij vooraf al goed over had nagedacht. Het leek eerst of hij de SGP als zodanig opvoerde als 'godsbewijs' -hij gebruikte letterlijk dat woord- maar in tweede instantie werd duidelijk dat hij doelde op een 'knappe zet' van de SGP: ze waren volgens hem van koers veranderd zonder dat iemand dat door had.
Wat Spruyt met zijn grap-op-het-randje eigenlijk op de agenda zette kwam in het formele deel nauwelijks aan de orde, maar in het informele deel des te meer: de omgang tussen atheïsten enerzijds en gelovigen, die die naam waard zijn, anderzijds. Ja, ik heb hier terloops iets beweerd over een derde groep, een groep mensen die niet vertegenwoordigd was op deze bijeenkomst: de Oosterhuizen (niet aanklikken indien u fysiek onwel wordt van het weblog van mevrouw Meulenbelt) en IKV/PC-ers van deze wereld.
'Respect' biedt geen uitweg voor het omgaan met het spanningsveld tussen de twee groepen die er wel waren. Toen nog voor iedereen duidelijk was dat je respect alleen kunt verdienen, niet opeisen of opleggen, was dat woord nog redelijk bruikbaar in deze context. Nu beslist niet meer en dat is eigenlijk winst: we zijn daardoor gedwongen om er nog eens goed over na te denken.
Mijn stelling is dat die twee groepen alleen kunnen samenwerken indien ze onderkennen dat mensen uit de andere groep niet van hun geloof/ongeloof af zijn te brengen. En onderkennen alleen is niet genoeg: we moeten ons er wederzijds echt bij neerleggen. Dat wil niet zeggen dat we elkaar naar de mond moeten praten: dan zouden we juist uit komen bij dat fenomeen van elkaar eigenlijk niet serieus nemen uit bovenstaande anekdote. Het betekent ook niet dat we ons moeten inspannen om te voorkómen dat iemand van zijn geloof afvalt of, omgekeerd, gelovig wordt.
De gelovige moet niet doen alsof hij of zij zelf God is door te spreken námens Hem of Haar.
De atheïst moet niet doen alsof het vraagstuk van het bestaan of niet bestaan van God, van iets goddelijks of anderszins bovennatuurlijks, een onderwerp van (natuur)wetenschappelijke studie zou kunnen zijn.
---
Op de webstek van Joshua Livestro, De Dagelijkse Standaard, werden afgelopen jaar twee bijdragen van mij gepubliceerd: deze, waarin ik volgens de redactie gehakt maakte van professor Ewald Engelen en recent deze over een debat tussen Afshin Ellian en Maurits Berger. Naar aanleiding van dat laatste stuk vroeg een redacteur van de webstek me of ik af en toe eens een stuk exclusief voor hen wilde schrijven.
Een iets kortere versie van het bovenstaande leverde ik woensdagmiddag aan als eerste van zulke bijdrages (die ik dus niet tegelijkertijd al hier zou plaatsten).
Mijn stukje verscheen niet maar wel een stukje dat over het zelfde onderwerp ging. Het was afkomstig van de libertarische theoreticus Yernaz Ramautarsing en droeg de hatelijke, misplaatste en polariserende kop 'Christenen4sharia'.
Strekking: christendom en mohammedanisme is een pot nat.
Reacties
# 1 Ik denk dat het allemaal draait om het bewustzijn dat mensen gezamenlijke ethische waarden dragen. De seculieren die ik ken zijn allemaal, stuk voor stuk in mijn ogen goede christenen. Ik vind het niet erg dat zij dat etiket afwijzen.
Roelf - Jan Wentholt:
Ik denk dat het allemaal draait om het bewustzijn dat mensen gezamenlijke ethische waarden dragen. De seculieren die ik ken zijn allemaal, stuk voor stuk in mijn ogen goede christenen. Ik vind het niet erg dat zij dat etiket afwijzen.
Dan zijn er christenen die zich opsluiten in een waarlijk fort van overtuiging waardoor zij zichzelf buiten de samenleving plaatsen. Dat is vreselijk jammer. En misschien zelfs arrogant. Moeilijk hoor.
Maar goed, uitgaan van gedeelde waarden is uitstekend. Dat anti-christelijke verhaal op DDS was overigens helemaal niks. Dat was een duidelijke poging tot het zaaien van twist. Beetje viesig, morsig verhaal van een aandachttrekker. Niet de moeite waard om er inhoudelijk op in te gaan.
16-jun 2013 , 08:17
# 2
Gerard:
Het lijkt alsof u denkt dat de heer Spruyt een ongelovige is. Waar is hij nu precies een voorbeeld van?
25-aug 2013 , 09:10
# 3 @Gerard. Scherp waargenomen. Er zit hier ook iets grappigs aan. Toen ik dit stukje schreef dacht ik helemaal niet na over de vraag of Spruyt nu 'gelovige' of 'ongelovige' is. De manier waarop hij sprak kwam bij mij over als voorbeeld van de minachting voor 'gelovigen' die je juist nog wel eens leest en hoort uit de mond van 'ongelovigen'. Toen ik al op de publiceerknop gedrukt had, realiseerde ik me pas dat Spruyt in het algemeen gezien wordt als gelovige, maar ik heb met opzet het stuk niet aangepast daarna.
Frans Groenendijk:
@Gerard. Scherp waargenomen. Er zit hier ook iets grappigs aan. Toen ik dit stukje schreef dacht ik helemaal niet na over de vraag of Spruyt nu 'gelovige' of 'ongelovige' is. De manier waarop hij sprak kwam bij mij over als voorbeeld van de minachting voor 'gelovigen' die je juist nog wel eens leest en hoort uit de mond van 'ongelovigen'. Toen ik al op de publiceerknop gedrukt had, realiseerde ik me pas dat Spruyt in het algemeen gezien wordt als gelovige, maar ik heb met opzet het stuk niet aangepast daarna.
Ik ben namelijk van mening dat het verschil gelovige-ongelovige niet zo zwart-wit is als het nogal eens wordt voorgesteld. Zie ook de discussie hier, over professor Reitsma en de joodsheid van Jezus. Gielah heeft het daar over 'ijdelheid'. Dat woord heeft een ouderwetse klank, maar er zit veel waarheid in besloten.
Mijn indruk is dat Spruyt op de eerste plaats in zichzelf gelooft. Nu is er met een fikse dosis zelfvertrouwen niks mis, integendeel, maar als dat geloof en 'gelovigheid' door elkaar gaan lopen, kan er een raar mengsel ontstaan. Ik druk me hier eufemistisch uit.
Of Spruyt nu 'gelovige' is of 'ongelovige': spreken over een 'godsbewijs' is in mijn ogen vrijwel altijd een soort van blasfemie en onverstandig bovendien.
Een andere mogelijkheid is nog dat Spruyt hier een slechte imitatie neerzette van de ontregelende zelfspot van Gerard van het Reve. Dat past beter bij het katholicisme is mijn indruk.
25-aug 2013 , 11:26
# 4
Gerard Huis:
Komt over als ongefundeerde aanval op Spruyt. Het is niet aan u om te bepalen dat hij zijn geloof vooral een geloof in zichzelf is. Hij is een belijdend christen. Zwart-wit begrijp ik niet. Als iemand gelooft in God is hij een gelovige. Blijft over dat onduidelijk blijft welk punt er gemaakt wordt met verwijzing naar uitspraak van Spruyt. Behalve dus dat u hem ijdel vindt en zijn wijze van uitdrukken niet apprecieert.
25-aug 2013 , 10:45
# 5 Ik ben niet speciaal aardig of positief over meneer Spruyt, maar waaruit bestaat nu eigenlijk precies mijn aanval in uw ogen?
Frans Groenendijk:
Ik ben niet speciaal aardig of positief over meneer Spruyt, maar waaruit bestaat nu eigenlijk precies mijn aanval in uw ogen?
Ik schreef "mijn indruk is" ivm het geloof van Spruyt. U maakt daarvan dat ik iets 'bepaal' over hem en dat ik dat ook nog eens van u niet mag. Toe maar.
Er bestaan allerlei vormen van geloof in God. Er zijn mensen die God alleen opvatten als schepper. Als principe van menselijke vooruitgang. Als een mensachtig en tegelijk almachtig wezen dat een plan heeft met en voor iedereen. Dat bedoel ik met zwart-wit.
25-aug 2013 , 10:57
Reageren is niet mogelijk op dit bericht.