De mensenrechten werden pas in de achttiende eeuw geformuleerd, maar kwamen ook toen natuurlijk niet uit de lucht vallen. Het zijn burgerlijke waarden, ontleend aan het gedachtegoed dat zich in West Europa sinds de Renaissance ontwikkelde en dat tegen het einde van de zestiende eeuw in de Nederlanden al in volle omvang bestond.
Slavernij is met deze waarden onmiskenbaar in strijd. Toen het eerst schip met zwarte slaven uit Afrika in Middelburg arriveerde lieten de burgemeesters van de stad de slaven prompt vrij; slavernij was hier al in de loop van de middeleeuwen afgeschaft en het werd met misprijzen bekeken. Men vond het onchristelijk en met goede redenen. Het was een verafschuwd onderdeel van de leefwijze van de mohammedaanse vijand.

»
Wie door de Barbarijse zeerovers gevangen werd genomen werd slaaf gemaakt tenzij hij zich tot de islam bekeerde. Een van de goede werken waar christenen zich de genade Gods mee konden verwerven was het bevrijden van medechristenen uit de slavernij.

Maar ook de Arabieren hadden de slavernij niet zelf bedacht. Het Romeinse recht bevatte een uitgebreide regeling van het slavenrecht. Slaven waren er gewoon, zoals dat in alle oude beschavingen het geval was. Het Latijn kent eigenlijk geen onderscheid tussen de begrippen dienaar en slaaf. Servus of famulus heeft in een Nederlandse vertaling allebei de betekenissen en het ecce ancilla Domini, zie de dienstmaagd des Heeren van de Annunciation, verwijst naar de slavin van God. Slaaf had in de oudheid niet helemaal dezelfde mensonwaardige betekenis die het later kreeg in de tijd van de Amerikaanse plantages. Wel stond een slaaf in Rome helemaal onder op de maatschappelijke ladder. Een slaaf had de juridische positie van een stuk vee, maar eigenlijk had iedereen die geen burger- of verdragsrechten had een dergelijke rechtspositie. Kinderen hadden oorspronkelijk tot hun meerderjarigheid niet meer rechten dan een slaaf . De samenleving was hard in de oudheid en iedereen liep het risico slaaf te worden. Wie niet voor zich zelf kon zorgen ging dood of werd slaaf. Dat gold voor gevangen genomen vijanden, voor mensen die hun schulden niet konden betalen en ook voor alle kinderen van slaven.

Toen slavernij onmisbaar leek om in de concurrentieslag met de andere zeevarende naties de gebieden in tropisch en subtropisch Amerika te ontwikkelen, werden niet de gevangen genomen Europese vijanden of bankroetiers tot slaaf gemaakt. Dat ging de christenen uit die dagen te ver. De zwarten uit Afrika zagen er in de ogen van Europeanen niet helemaal als mensen uit,
Misschien wel juist omdat slavernij in strijd was met de eigen waarden werd een slaaf in de nieuwe tijd slechter behandeld dan in de oudheid
maar meer als de mensapen uit dezelfde contreien. Zij gedroegen zich niet als mensen en zij werden in de Bijbel als zonen van Cham weggezet. Ze werden bovendien in Afrika door hun eigen landgenoten op de markt gebracht. Zo suste men zijn geweten. Negerslaven, dat kon dan net, maar echt een goed gevoel hebben christenen er nooit bij gehad.

Misschien wel juist omdat slavernij in strijd was met de eigen waarden werd een slaaf in de nieuwe tijd slechter behandeld dan in de oudheid. Een soort averechtse logica: omdat men zijn medemens niet tot slaaf kon maken werden negerslaven niet als medemens gezien. Dat slaven werden vrijgelaten zoals in vroeger in Rome, en dan weer normale deelnemers van de samenleving werden, kwam in Amerika eigenlijk niet voor. De twee kwaliteiten, slaaf en neger, gingen daarom in elkaar over en werden niet meer van elkaar onderscheiden. Wat in alle beschouwingen over slavernij altijd onderbelicht blijft is dat praktisch alle Afrikaanse slaven in Amerika Bantoenegers waren. Niloten en andere Oost-Afrikaanse zwarten treft men er praktisch niet onder aan. Een slaaf was een Bantoeneger en ze werden uitgezocht op kracht, gezondheid en gezeglijkheid. Als de slavenhalers dat al niet deden dan was het een gevolg van de behandeling die de slaven tijdens het transport en op de plantages ondergingen.

Slavernij was in West Afrika, waar de slaven vandaan kwamen heel gewoon. Het was al eeuwenlang naast goud en ivoor een van de stapelproducten geweest van Arabische handelaren, lang voor dat Portugese zeevaarders voor het eerst de Guinese kust van Afrika bezochten. Het aanbod bestond dus al, maar de internationale handel in slaven kwam pas
Het Nederlandse aandeel in de slavenhouderij is nooit erg groot geweest, dit in tegenstelling tot ons aandeel in de slavenhandel
op gang toen in Latijns Amerika bleek dat voor het zware werk in de mijnen en op de plantages de inheemse bevolking niet zo geschikt was. Het waren de bezorgde katholieke priesters die de Indianen zagen sterven als vliegen die met het alternatief aankwamen om de arbeidskrachten te gaan halen in zwart Afrika. Men kende de slaven van de Spaanse en Portugese eilanden voor de Afrikaanse kust, waar al in de middeleeuwen suikerplantages waren waar negerslaven werden gehouden.

Het Nederlandse aandeel in de slavenhouderij is nooit erg groot geweest, dit in tegenstelling tot ons aandeel in de slavenhandel. De handel was een tijd lang een belangrijk onderdeel van de activiteiten van de West Indische Compagnie, de W.I.C. In verhouding met andere koloniale mogendheden hadden wij weinig Amerikaanse bezittingen en meer in Noordelijke dan in Zuidelijke gebieden. In Azië is de inzet van Afrikaanse arbeidskrachten geen gewoonte geworden. Slaven houden bleef wat Nederland betreft in de praktijk beperkt tot Guyana en de Nederlandse Antillen, twee onbetekenende onderdelen van het koloniale rijk.

Wel is in Nederland de slavernij iets later afgeschaft dan dat in andere Europese landen gebeurde en met name later dan Engeland.

Dit is, kort samengevat, de historische achtergrond van de slavernij in Nederland.

Is dit aanleiding om er een monument voor op te richten in het Oosterpark in Amsterdam?

In het algemeen zijn monumenten er om belangrijke gebeurtenissen te memoreren of om personen te eren die zich uitzonderlijk verdienstelijk hebben gemaakt voor de publieke zaak. We zijn daar in Nederland minder scheutig mee dan in de omringende landen.

Dat slavernij niet een verdienstelijke prestatie geweest is, niet van de slavenhouders en niet van hun slachtoffers, dat is duidelijk. Het is ook niet, zoals de Holocaust, een belangrijke gebeurtenis geweest, met een grote invloed op onze cultuur. Het was een randverschijnsel dat een handvol mensen betrof in een paar kleine koloniën. Dat hun afstammelingen, door een relatief grote bevolkingsaanwas en door hun concentratie in de grote steden van ons land de indruk kunnen wekken dat het hier om een zaak van importantie gaat, is een vorm van optische vertekening.

Het Kwakoemonument staat in Paramaribo, in de Dr. Sophie Redmondstraat. Daar hoort het ook. Het zou terecht geweest zijn als het betaald was door de West-Indische Compagnie, maar helaas, de middelen hiervoor zullen in de failliete boedel van deze vennootschap ontbroken hebben. Er is trouwens ook geen vereffenaar meer. Maar uit het Oosterpark hoort het slavenmonument zo snel mogelijk te worden verwijderd. Het suggereert een rol van Nederland in de slavernij die er nooit in betekenende mate is geweest en het bevordert de assimilatie niet van de mensen uit de voormalige koloniale gebieden.

Toon Kasdorp, 18-01-2012

Naar reageerveld

Reacties

# 1

Marie:

Die optische vertekening wordt fanatiek in stand gehouden door lieden die niet van assimilatie willen weten. En ze worden ook niet gehinderd in hun boete-afdwingend gedrag.
Ergens is ze de bevrijdende boodschap van Martin Luther King ontgaan. Geen sprake van dat ze beoordeeld willen worden op hun karakter inplaats van de kleur van hun huid. Véél te confronterend om het flinterdunne vliesje van hun entitlement aan flarden te zien gaan.
Gelukkig is de meerderheid van de Surinamers die ik spreek in mijn buurt een beetje lacherig over de " herstelbetalingen " die men eist. " Dat is doekoe " een slaatje slaan uit de onnozelen. En die claim op het verleden dekt het onvermogen af om gewoon te functioneren in het heden.
Het zal pas stoppen als de bleeding hearts zich niet langer laten chanteren, al ben ik niet optimistisch over zo´n eruptie van realiteitszin.

18-jan 2012 , 09:04

# 2

Alf Jans:

Van de slavernij kan gezegd worden dat het een obstakel van technologische vooruitgang was en is. De oude Hellenen hebben de principes voor beoefening van wetenschap ontdekt. Het resulteerde niet in praktische resultaat (technologie of toegepaste wetenschap)aangezien er altijd voldoende extreem goedkope arbeidskrachten voorhanden waren. Het potentieel van de Westerse Beschaving kon pas tot volle bloei komen door het verdwijen van slavernij en horigheid. Machines i.p.v. mensen.

18-jan 2012 , 10:21

# 3

Alf Jans:

De voornaamste geestesstroming die de humanisering in de klassieke periode bevorderde was de Stoa. Zou het toeval zijn dat Epictetus een stoicus was? I don't think so.

18-jan 2012 , 10:25

Uw reactie:

Reageren is niet mogelijk op dit bericht.

Terug naar begin artikel