Engelse kinderen zijn volgens sociologisch onderzoek de
meest unhappy kinderen van Europa. Ook Amerikaanse kinderen blijken niet
gelukkig te zijn. Waarom is niet helemaal duidelijk. Ze zien hun ouders te
weinig werd in de Volkskrant verondersteld, maar bewezen is dat niet. Gelukkig
maar, denk je als je dat leest, want van bewijzen in de sociale psychologie
worden we in het algemeen niet wijzer.
Mevrouw Roos Vonk en haar Tilburgse collega Stapel waren van plan tezamen een
artikel te publiceren dat de een niet geschreven had en waarvoor het onderzoek door
de ander was bedacht in plaats van gedaan.

»

We moeten bang zijn dat dit een niet
 ongebruikelijke gang van zaken is in gammawetenschappen.
Een paar jaar geleden 
promoveerde een andere gammawetenschapper, Nel Draijer, op een proefschrift 
waar de hele sociologische wereld over in de wolken was.

Israëls keek daarom nog eens goed naar de eveneens gepubliceerde
 tabellen met Draijer’s onderzoeksgegevens en ontdekte daarin iets verrassends

Het was een van de meest geprezen studies 
in Nederland en ging over de invloed van incest in de kinderjaren op het latere
 leven van vrouwen. Het Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid bekroonde 
het werk van Draijer wegens ‘de methodische zorgvuldige en qua uitvoering
voorbeeldige opzet.’
De psychiater A. van Dantzig sprak van een ‘prachtig,
onomstotelijk onderzoek’, een mening waarbij Paul Schnabel de directeur van het
 Sociaal Cultureel Planbureau zich aansloot: ‘dit onderzoek is voorbeeldig
 opgezet, buitengewoon zorgvuldig uitgevoerd, zeer genuanceerd uitgewerkt en
 zakelijk correct gerapporteerd.’

De statisticus Israëls onderzocht de zorgvuldigheid
van haar publicatie en kwam tot het volgende resultaat.
Nel Draijer beweerde dat vier tot acht procent van
alle ondervraagde vrouwen psychische problemen had die correleerden met 
seksueel misbruik door verwanten. Maar met het vaststellen van een statistische 
samenhang alleen is nog niet bewezen dat incest ook de oorzaak van deze 
klachten is. Israëls keek daarom nog eens goed naar de eveneens gepubliceerde
 tabellen met Draijer’s onderzoeksgegevens en ontdekte daarin iets verrassends.

Draijer had de enquêteresultaten onderworpen aan een multivariate 
regressie analyse, een statistische techniek waarvoor verschillende
 computerprogrammaatjes bestaan.

Mevrouw Vonk is een aardige en zelfverzekerde maar niet erg
 wetenschappelijk betogende persoonlijkheid

Men kan ermee bekijken in hoeverre er sprake is
 van een causaal verband tussen twee factoren (in dit geval: incest en
psychische klachten), dat wil zeggen, hoeveel er van het verband overblijft als
 men gaat controleren op de invloed van andere factoren, in dit geval dingen
 als: opgegroeid zijn met een strenge vader of met een depressieve moeder. 
Daaruit bleek dat incest pas op de achtste plaats kwam, met een bijdrage van 
weinig meer dan nul procent aan de stoornissen. ‘Dat getal,’ aldus Israëls, 
‘vermeldt zij nergens in haar tekst. Over de enkelvoudige, betrekkelijk 
irrelevante, verbanden tussen incest en latere klachten rapporteert zij in de 
tekst uitvoerig en precies. Over wat er van dit verband uiteindelijk overblijft 
na controle op andere factoren zwijgt ze in alle talen.’ Een oorzakelijk 
verband tussen incest en later psychisch lijden laat zich met haar data met 
andere woorden niet aantonen.

Dat dit niet ongebruikelijk is in de sociaal
psychologie bleek tijdens een TV uitzending van Pauw en Witteman die U op YouTube kunt bekijken.
Mevrouw Vonk is een aardige en zelfverzekerde maar niet erg
 wetenschappelijk betogende persoonlijkheid. Ze benadrukte een paar keer dat het in haar vak gebruikelijk is
 om alleen die resultaten te verwerken waar ‘men wat mee kan’, d.w.z. die bevestigen
 waar men van uitging. Dat gebeurde met name ook bij het testen van hypotheses 
waar men psychologisch ’in heeft geïnvesteerd’ bleek tijdens het interview.
Dat het Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid en 
het Sociaal Cultureel Planbureau deze uitspraken van Mevrouw Vonk bij de 
affaire Draijer bevestigden geeft wel aan hoe het met de gammawetenschappen in 
dit land en mogelijk ook elders in de wereld is gesteld. Er zijn geen 
behoorlijke paradigma’s en er is geen wetenschappelijke discipline bij de
uitvoering. Men kan beter mensen met een behoorlijke bèta opleiding belasten 
met de bestudering van de samenleving, een onderwerp dat te belangrijk is om
 aan gammawetenschappers over te laten.
In dat verband is het omineus dat een geschrokken
 rector magnificus het onderzoek naar het gedrag van Stapel en Vonk aan naaste
 collega’s lijkt te hebben opgedragen.
Als ik vertrouwenwekkend onderzoek naar wetenschappelijk
 wangedrag had willen laten uitvoeren had ik daarvoor mensen uit Delft of van
 een van de mathematische instituten uitgezocht. Waarom heeft men de KNAW niet
 gevraagd een commissie samen te stellen? Niet alleen Stapel en Vonk maar de zevende 
faculteit staat in het verdachtenbankje. Goed wetenschappelijk onderzoek naar 
de gebruiken in de gammawetenschappen lijkt nodig en geen witwasserij.  
Verscheen gisteren al op het eigen weblog van Toon