In een discussie begin juni n.a.v. het stuk Fundamentalisten als veelbelovende hervormers”, zei ik het van belang te achten om te onderzoeken hoe vanaf het begin van de Islam haar spirituele kern is gepolitiseerd en voor machtsvorming gebruikt. De vraag in die discussie was ook; is het wel nodig of zinnig dat atheïsten en politici zich over de spirituele kant van een ideologie uitspreken.
Frans Groenendijk stelt: “(.....)vanaf haar ontstaan is het mohammedanisme een vehikel geweest voor machtsvorming”.
Ik ben het daarmee eens maar ik kom tot die mening via een niet politieke weg. Ik wil daar straks op ingaan. Wat me in die discussie achteraf opvalt is dat Frans bij een ‘positieve spirituele kern’ lijkt te denken aan een historisch, feitelijk bestaand hebbende situatie. Ik heb het daarmee over een geestelijke idee. Historisch en feitelijk kan die situatie volgens mij niet bestaan hebben vanwege het van meet af aan door elkaar gooien en geen onderscheid onderkennen of toestaan tussen esoterische, transcendente begrippen en exoterische, concrete wetten en normen, opgelegd gedrag – door Mohammed.
Ik heb geen politieke insteek maar meer een kritisch spirituele of kritisch mystiek-filosofische insteek. Heeft een politicus daar wat aan? Is het maatschappelijk interessant? Ik ben gewend dat het hun worst zal wezen, want; ‘nutteloos theologisch gedelibereer’ en ‘niet concreet’, ‘soft’, enz. enz.
Ik ga toch een poging wagen omdat ik politiek tegenover religie nou ook niet alles vind en het misschien toch zinnig kan zijn om een ‘in de kern spiritueel systeem’ juist op datzelfde gebied tegemoet te treden. Wat is de kern van de Islam? Volgens mij is dat ‘Eenheid’.

»

Tawhid en Allah
Tawhid is eenheid. Eenheid en ondeelbaarheid van Allah. Er wil mee gezegd worden dat God – Allah volstrekt ondefinieerbaar is, uniek en ondeelbaar. Allah kan met niets vergeleken worden, en er is ook niets dat met Allah vergeleken kan worden. Het gaat hier dus om ‘het totaal andere’ wat we van meerdere mystici horen uit alle tijden en culturen. Denk bijvoorbeeld aan ‘Ain Soph’ uit de Joodse mystiek, het Para Brahma uit de Hindoesche mystiek, of ‘het Ene’ van Plotinus. Het gaat dan m.i. om een dimensie die eigenlijk geen dimensie meer is. Die buiten tijd en buiten vorm is. Daarmee ook buiten taal en denken, dus onkenbaar en ondenkbaar, inderdaad ondefinieerbaar.
Deze laag of dimensie van het ongeschapene, het oneindige, het oorzaakloze en onveroorzaakte (“verwekte niet, noch werd verwekt” volgens soera 112:4) kunnen we nul noemen (0).
Wanneer het mysterieuze wonder geschiedt dat niets (0) iets wordt kunnen we een eerste oorzaak aannemen. Je kan dat ook creatie of schepping noemen. Dit kunnen we één noemen (1). Nul wordt hier een. Niet bestaan wordt bestaan. Getal wordt geboren uit geen-getal
Die eerste oorzaak werkt door en veroorzaakt meerdere dimensies, tijd, fasen en vormen. Wij mensen staan (natuurlijk) graag stil bij het moment dat de mens veroorzaakt wordt, geschapen wordt. De mens heeft dat waargenomen en benoemd als; “God Allah schiep de mens naar zijn beeld en gelijkenis”. Dit kunnen we twee noemen (2).
In feite hebben we nu drie dimensies, 0, 1 en 2 die alle drie Allah of God genoemd worden. Maar daarmee zijn we er nog niet want daarnaast hebben we ook nog het verschijnsel dat de mens zich geleid of geïnspireerd voelt en ook die inspiratie als een entiteit beleefd en die ook weer Allah of god noemt. Dit is de makke van ieder monotheïsme. Het ‘er is maar één god’ dogma nodig in de strijd tegen het polytheïsme, eist hier zijn tol. Culturele- en volksinspiratie, zelfs het stamgod bewustzijn gaat onder de term Allah vallen.... omdat er maar een god mag zijn, allemaal ‘de ene’. Dit is m.i. de verkrachting, de verpolitisering en corrumpering van de geestelijke, spirituele kern die in de Koran te vinden is.

Macht en eenheid
Het politiseren van het spirituele (nul), de bovenmenselijke machtsverlening aan lagere ‘goden’ en mensen zie ik precies hier gebeuren. Er is geen gelaagdheid, geen nuancering, geen differentiatie tussen het absolute tawhid beginsel en het godsbeeld van willekeur, veroordeling, beloning en straf. De hoogste geestelijke inspiraties en aspiraties van mensen worden in een beweging, vaak in één zin, in het aardse, concrete gebied van gedrag en handelen gevangen en vastgezet. Ik zal straks proberen daar voorbeelden van te geven.
Blijkbaar wilde men (men = Allah, Gabriël en Mohammed) in die tijd de Arabische mens onderwijzen over het allergrootste ene. Middels het medium Mohammed werd een poging gedaan om –ter bevordering van vrede en eenheid- het concept van de allerhoogste dimensie binnen hun denk- en leefwereld brengen. In de taal en cultuur van groot, groter, grootst, allergrootst moest de dimensie, die geen dimensie meer is, de 0 dimensie, als ‘buiten’ allergrootst worden binnengebracht. Het moest gaan over dat wat buiten ‘getal’ staat, buiten één of eerste. Het mystieke ‘ene’, tijdloos en vormloos waar alles uit voortkomt en weer in opgaat.
Onder Allah Akbar (= Allah is groter), moet bedoeld en begrepen worden dat Allah buiten de categorieën van groot en klein, van eerste en laatste en van vorm valt. Gezien de verwording van deze betekenisvolle woorden tot een ordinaire superioriteitskreet, hebben weinig volgelingen van Mohammed dit zo begrepen en hij zelf vatte het blijkbaar ook niet op die manier op. Bijna op iedere bladzijde in de Koran is Allah een volksleider die begiftigd wordt met de dimensies van 2, 1 en 0 en nog lager wat hem maakt tot een verschrikkelijk willekeurige en machtige God. De Koran doet op die manier erg zijn best om te zondigen tegen haar eigen gebod dat van Allah geen beeld gemaakt mag (en kan) worden. We kunnen toch slecht aannemen dat ‘geen beelden maken’ alleen betrekking heeft op steen, klei, hout of getekende en geschilderde beelden en niet op innerlijke beelden.
Zo wordt o.a. gezegd; ‘Hij’ is onafhankelijk, uit zichzelf bestaand (=ongeschapen en onsterfelijk) zichzelf genoeg, eeuwig. Hij verwekte niet, nog werd hij verwekt. Het gebruik van het woordje ‘hij’ is een voorbeeld van hoe het ‘heilige hele ene’ dat buiten tijd en vorm is, wordt beperkt en vermenselijkt, zelfs vermannelijkt. ‘Hij is de Ene’! Dit gebeurt in een en dezelfde zin. Dit ‘ondefinieerbare’ wordt hier vereenzelvigd met een god die de mens schiep naar zijn beeld en gelijkenis. Hier niet meer te ontwarren van, de mens die god schiep naar zijn beeld en gelijkenis. In een moeite door wordt die hoogste betekenis van Allah vereenzelvigd met de god van een volk die wanneer het hem zint de voorkeur geeft aan een ander volk. Had de Koran de bedoeling om het godsbeeld van ‘de mensen van het boek’, d.w.z. de Joden, Christenen en Moslims, naar een hoger en mystieker plan te verheffen dan lijkt mij dit een slechte poging geweest te zijn. Maar wellicht was er niet zo’n mystieke – spirituele bedoeling maar meer een politieke bedoeling. Misschien was de bedoeling meer exoterisch dan esoterisch. De leer van tawhid wordt inderdaad volledig in de praktijk gezet en vastgelegd middels de sharia en de oema. Deze drie en de 5 zuilen van de Islam maken de eenheid van de Islam zo hard en ongenaakbaar. Juist omdat het allerhoogste, transcendente onmiddellijk en totaal in het uiterlijke aardse is omgezet.

Transcendente, absolute almacht ongefaseerd omgezet in samenlevingsvormen
Bovendien kan het toeschrijven van bovenmenselijke dimensies aan een anderszins vermenselijkt godsbeeld niet zonder gevolgen blijven. Er is namelijk een grote samenhang van het godsbeeld en het mens- en zelfbeeld dat mensen hebben. Absolute grenzeloze wil en dito vrijheid en willekeur (want immers ondefinieerbaar en onkenbaar) toeschrijven aan een mensvormige god waar mensen zich aan onderwerpen, aan gehoorzamen en zich in feite dus mee identificeren moet wel gevolgen hebben voor de psychologie en de cultuur van de gelovigen. Een onderworpene aan Allah mag en zal nooit inbuigen naar iets anders dan Allah.... Hoe (geestelijk) soepel leef je dan in een wereld vol diversiteit, en vooral, hoe leef je dan in een niet-Islamitisch land?
Natuurlijk zijn er grote voordelen aan te wijzen in de ontwikkeling naar een monotheïstisch en mensvormig godsbeeld van de mens. Er zijn echter ook nadelen. Daarom moeten er borgingen zijn in een religieuze totaliteitscultuur als de islamitische. Borgingen in de zin van wegen en mogelijkheden om het exoterische, letterlijke uiterlijke geloof te balanceren met esoterie, verdieping, meerzinnigheid, differentiatie en nuancering. Er moet openheid en persoonlijke vrijheid zijn om innerlijke ervaring en onderzoek een rol te laten spelen. De Soefi traditie had hier een functie kunnen krijgen. Dit nu wordt in de Koran zelf ontmoedigd en geblokkeerd. Soera 3:7 zegt, hier weergegeven in een eigen samenstelling van vertalingen:

Hij is het die u de schrift (het boek) heeft nedergezonden; er zijn verzen in die fundamenteel en onoverdrachtelijk zijn in hun betekenis, zij vormen de grondslag van het boek (wettelijke verplichtingen en strafwetten), anderen zijn zinnebeeldig (allegorisch) en overdrachtelijk. Maar degenen die in wier hart dwaling (twijfel) is gaan na wat er meerzinnig (symbolisch – allegorisch) van is in begeerte naar verzoeking en in begeerte naar uitlegging ervan. Maar niemand kent de juiste uitleg dan Allah – en degenen die vast gegrondvest (stevigstaand) zijn in kennis, die zeggen: “Wij geloven er in; het geheel is van (het is alles) vanwege onze heer”, en niemand trekt er lering uit, dan zij, die begrip hebben (dan de verstandigen)

Dus hoewel hier toegegeven wordt dat er verzen zijn met een diepere betekenis gaat het toch vooral om de fundamentele, onoverdrachtelijke verzen. De uiterlijke, exoterische verzen. Mocht je geïnteresseerd zijn in diepere zaken en dimensies dan ben je kennelijk in twijfel of dwaling en begerig naar verzoeking en uitlegging. Het lijkt niet erg halal te zijn om daar aan te beginnen. Je moet dan kennelijk te rade gaan bij de stevigstaanden en verstandigen in kennis. En wat wordt hier gezegd over die verstandigen? Zij “geloven er in”, en verzekeren kennelijk dat de hele leer een gehele eenheid is. Wat een grip en wat een gesloten systeem wordt hier gecreëerd. Wat betekent dit voor mensen met een open, nieuwsgierige en creatieve geest. Wat een wantrouwen van Mohammed en Allah spreekt hieruit naar dat wat buiten hun eigen bedoeling en gezichtsveld valt.

Op deze manier creëert een cultuur geen geestelijken, mystici of heiligen maar eerder priester-politici.
De in het begin aanwezige esoterie in de islamitische gebieden, die leunde op geïslamiseerde Joodse en Christelijke gnostici en neo-platonici (werd Soefi) heeft dan ook niet erg kunnen bloeien. De exoterische machtsgrip van de Koran had zijn uitwerking op de Islamitische culturen en de mystiek, de spiritualiteit en de esoterie zat na zo’n 5 á 600 jaar op slot.
Gaan de poorten van de Itjihad (interpretatie en uitleg/vernieuwing) ooit weer open?

De vraag naar de zinnigheid van deze kritische benadering 'uit de softe hoek', naast de atheïstisch politieke benadering, is aan de lezer zelf om te beantwoorden.